Gminy są ważnym graczem w obronie totalnej. Muszą być przygotowane do pomocy wojsku i jednocześnie utrzymywać swoje usługi w sytuacji wojny. Czego możemy się nauczyć od ukraińskich gmin na temat obrony totalnej? Pytają w swoim artykule Torill Neset i Alexander Tymczuk z Norweskiego Związku Władz Lokalnych i Regionalnych (KS).

Koncepcja obrony totalnej zakłada wzajemne wsparcie i współpracę między podmiotami cywilnymi i wojskowymi. Celem jest ochrona bezpieczeństwa zarówno społecznego, jak i państwowego w sytuacjach kryzysów i wojen.

Gminy – podstawowy element gotowości państwa

Teraz sprawa jest poważna, norweska państwowa Komisja ds. Całkowitej Gotowości na Wypadek Sytuacji Kryzysowych określiła gminy jako podstawowy element gotowości na wypadek sytuacji kryzysowych w Norwegii. Dobrze obrazuje to miejsce przyznane gminom w sprawozdaniu. Wyszukiwanie słowa „gmina” daje 900 trafień. Dla porównania, „gubernator powiatu” daje 306 trafień, a „obrona cywilna” 164 trafienia.

„Dobre zarządzanie kryzysowe wymaga bliskości incydentu, lokalnej wiedzy i natychmiastowego dostępu do zasobów" – pisze Komisja.

W przypadku wojny Siły Zbrojne Norwegii będą całkowicie zależne od wsparcia społeczeństwa obywatelskiego w celu utrzymania swojej zdolności bojowej. Dotyczy to w szczególności transportu i dostaw żywności, wody i paliwa. Rzeczywiste potrzeby Sił Zbrojnych są oczywiście uzależnione od tego, jak i gdzie rozwinie się konflikt, niemniej jednak władze lokalne muszą być przygotowane do udzielenia pomocy.

Komisja zwraca jednak uwagę, że siły zbrojne muszą sprecyzować własne potrzeby w zakresie wsparcia cywilnego w różnych scenariuszach, tak aby gminy mogły planować z większą precyzją zgodnie ze wspólnymi założeniami i priorytetami planistycznymi. Dobra gotowość na wypadek sytuacji kryzysowych wymaga również kompleksowego planowania po stronie cywilnej, w którą zaangażowane są agencje rządowe.

Równie ważną częścią roli gmin w obronie totalnej jest utrzymanie ich podstawowych zadań, tak aby potrzeby ludności cywilnej były zaspokojone. Norweska ustawa o ochronie ludności nakłada na gminę ogólną odpowiedzialność w zakresie gotowości na wypadek sytuacji awaryjnej w celu ochrony życia, infrastruktury i innych aktywów, w tym poprzez przygotowanie analiz ryzyka i podatności na zagrożenia oraz planów gotowości na wypadek awarii.

Inne akty sektorowe, takie jak ustawa o gotowości przedsiębiorstw oraz ustawa o usługach zdrowotnych i opiekuńczych, również nakładają na gminę ważne zadania w zakresie gotowości na wypadek sytuacji awaryjnych.

NATO ma wyraźne oczekiwania zarówno co do cywilnego wsparcia dla sił zbrojnych, jak i lokalnej i regionalnej odporności i ciągłości usług. Jest to wyrażone w artykule 3 Karty Atlantyckiej oraz w „siedmiu fundamentalnych zasadach” NATO.

Funkcjonujące społeczności lokalne mają kluczowe znaczenie dla zdolności kraju do opierania się kryzysom polityki bezpieczeństwa i wojnom, które widzieliśmy z całą jasnością od początku wojny Rosji przeciwko Ukrainie.

Rosyjską agresję można określić mianem wojny totalnej, w tym sensie, że dotyka ona całe społeczeństwo ukraińskie. Rosja atakuje cele wojskowe i cywilne, infrastrukturę krytyczną, szkoły, szpitale i urzędy miejskie. Co więcej, Rosja używa nie tylko środków wojskowych, aby osiągnąć cel, jakim jest podporządkowanie sobie Ukrainy, ale także ataków hybrydowych czy złożonych zagrożeń.

Stawianie oporu wojnie totalnej wymaga totalnej obrony

Gminy odgrywają tu znaczącą rolę - napisano w raporcie Komisji ds. Całkowitej Gotowości na Wypadek Sytuacji Kryzysowych.

Pomimo ogromnych zniszczeń i dużych przesiedleń ludności, ukraińskie gminy wykazały się imponującą zdolnością do prowadzenia zarządzania kryzysowego, radzenia sobie z osobami wewnętrznie przesiedlonymi, a jednocześnie oferowania obywatelom podstawowych usług. Reforma decentralizacyjna, która została zainicjowana w Ukrainie w 2015 r., w dużej mierze przyczyniła się do tego, że gminy stały się centralnym elementem oporu.

Reforma i rola gmin w ukraińskiej obronie totalnej sprawiły również, że zaufanie ludności ukraińskiej do władz lokalnych jest znacznie wyższe niż do władz centralnych.

Norweski KS przeprowadził wywiady z trzema ukraińskimi burmistrzami w marcu tego roku. Ich gminy są w różnym stopniu dotknięte działaniami wojennymi. Jedna z nich to gmina granicząca z Rosją, druga została zajęta, a następnie wyzwolona, a trzecia znajduje się daleko od linii frontu.

Wszyscy trzej burmistrzowie stwierdzili, że ich gminy nie były przygotowane na to, co wydarzyło się 24 lutego 2022 r. Dwie gminy, które znajdują się najbliżej działań wojennych, doświadczyły wielu podobnych wyzwań. Dotyczyły one zabitych i rannych mieszkańców, uszkodzenia budynków, ewakuacji osób wymagających szczególnego traktowania, awarii w krytycznych funkcjach społecznych, takich jak policja i banki, przerwanych dostaw żywności, wody, leków, elektryczności i paliwa oraz braków kadrowe w służbach.

Gmina, która znajduje się w zachodniej Ukrainie, jest mniej bezpośrednio dotknięta wojną, ale boryka się z wyzwaniami związanymi z gospodarką i integracją dużej liczby osób wewnętrznie przesiedlonych oraz reintegracją żołnierzy, którzy służyli na froncie.

Jednak zdolność adaptacji, kreatywność i współpraca z wolontariuszami zrekompensowały brak przygotowania i planów awaryjnych w ukraińskich gminach.

Postępująca cyfryzacja ułatwiła monitorowanie zarówno tych, którzy pozostali, jak i tych, którzy uciekli z gminy.

Torill Neset, KS
Alexander Tymczuk, KS