Zarząd Związku Miast Polskich zwraca się do obecnego, a także przyszłego rządu i parlamentu, o podjęcie pilnych działań zmierzających do zapewnienia nie tylko rekompensaty utraconych dochodów, ale też źródeł pokrycia gwałtowanie rosnących wydatków budżetów gmin, miast, powiatów i regionów, oraz o rozpoczęcie - zapowiedzianych w Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju - prac nad systemowymi zmianami w finansach JST.

Prezentację (w załączeniu) na temat sytuacji finansowej JST przedstawił prezes Związku Miast Polskich, Zygmunt Frankiewicz. 

W stanowisku przypomniano, że samorząd terytorialny jest filarem rozwoju gospodarczego Polski i zapewnia równocześnie świadczenie przeważającej części usług publicznych na rzecz obywateli. Wydatki inwestycyjne samorządów od 2004 do 2018 wyniosły aż 494 mld zł i są istotnie wyższe od tych z budżetu centralnego.

Zanotowany wzrost dochodów podatkowych JST z tytułu udziału w podatkach PIT i CIT spowodowany był przede wszystkim wzrostem wynagrodzeń w gospodarce, który jednak przełożył się jednocześnie na zwiększenie wydatków JST (w polskim podsektorze samorządowym jest zatrudnionych ok. 2 mln pracowników). Znacząco wzrosły również ceny zakupu materiałów i usług. Tę sytuację pogarsza fakt, że rząd realizuje obecnie i zapowiada pakiet kolej­nych zmian w systemie podatkowym, na który składa się zerowy PIT dla osób poniżej 26 roku życia, zmniejszenie stawki PIT w I grupie podatkowej z 18 do 17% oraz dwukrotny wzrost kosztów uzyskania przychodów.

„Zmiany te będą skutkować ubytkiem wpływów z PIT o 14,45 mld zł., co daje 7,21 mld zł mniej wpływów do budżetów samorządowych. Dodatkowo w związku z zapowiadaną likwidacją Otwartych Funduszy Emerytalnych, samorządy utracą udział w PIT od wypłat środków z tego tytułu, szacowany na ok. 8,25 mld zł w ciągu kolejnych lat.

Wzrost wynagrodzeń i obniżki podatków są niewątpliwie korzystne dla obywateli. Chcemy jednak zwrócić uwagę, że koszty decyzji Rządu RP w tym zakresie ponoszą w dużej części samorządy terytorialne, które - w przeciwieństwie do administracji szczebla centralnego - nie mają możliwości rekompensowania ubytków w swoich budżetach wzrostem wpływów z podatku VAT. Dodatkowo na uwagę zasługuje fakt, że poprzed­nia obniżka stawek PIT z 2007 r. w połączeniu ze spowolnieniem gospodarczym zaowocowała kilkuletnią stagnacją wpływów z PIT do budżetu samorządów oraz trwającym do dzisiaj osłabieniem dynamiki wzrostu tych dochodów.” -  piszą w stanowisku przedstawiciele miast.

Podkreślają ponadto, że na pogorszenie kondycji finansowej JST mają wpływ rosnące wydatki na oświatę, zbyt niski poziom subwencji oświatowej oraz niedofinansowanie kosztów reformy edukacji, a także radykalny wzrost wydatków na dofinansowanie służby zdrowia w powiatach czy wydatków na dofinansowanie transportu publicznego. Niepokojące są dane dotyczące nadwyżki operacyjnej netto samorządów, z której finansowane są inwestycje. Ujemną nadwyżkę wykazuje dzisiaj 31 miast na prawach powiatu, 58 powiatów ziemskich (w kolejnych 46 jest ona niższa niż 1 mln zł) oraz 865 gmin (w kolejnych 751 jest ona niższa niż 1 mln zł). Może to doprowadzić do znaczącego spadku inwestycji samorządowych, problemów z wykorzystaniem środków unijnych, a w skraj­nych przypadkach do niewydolności w realizacji podstawowych zadań i usług publicznych.

W dyskusji poprzedzającej podjęcie stanowiska samorządowcy z miast dzielili się swoimi uwagami na temat zagrożeń dla funkcjonowania samorządów, planowanych cięć w inwestycjach, konieczności podjęcia działań dotyczących zmiany tegorocznego budżetu państwa czy edukowania społeczności lokalnych. Padały stwierdzenia, że obecna sytuacja to zamach na samodzielność finansową.

Oprócz tego członkowie Zarządu ZMP obradujący w Ciechanowie pozytywnie zaopiniowali projekt ustawy o samorządzie gminnym, ustawy o samorządzie powiatowym oraz ustawy o samo­rządzie wojewódzkim, który umożliwi gminom dofinansowanie rad seniorów, a także nakłada na gminy powyżej 20 tysięcy mieszkańców obowiązek powołania takiej rady, gdy z takim wnioskiem wystąpi 100 mieszkańców. Samorządowcy z miast podkreślali, że zaproponowane zmiany będą miały korzystny wpływ na politykę senioralną. 

Zastrzeżenia natomiast zgłosili do senackiego projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo oświatowe, który przewiduje nowe rozwiązania dotyczące dowozu uczniów niepełnosprawnych do szkoły. Prezydenci i burmistrzowie zasiadający w Zarządzie zwracali uwagę, że regulacje są nieprzejrzyste i nieprecyzyjne.  W praktyce mogą być nawet kłopotliwe i nie poprawią wcale sytuacji, a mogą ją wręcz pogorszyć (podwójne obowiązki dla JST). Zdecydowano o przekazaniu uwag z miast do Senatu.

Zarząd postanowił, że nie zaopiniuje projektu ustawy o ochronie ludności cywilnej (MSWiA), który dotyczy obowiązku modernizacji i utrzymania budowli ochronnych, ponieważ nie może tego zrobić bez określenia sposobu realizacji tego zadania i poznania aktów wykonawczych. 

Natomiast pozytywnie, choć z uwagami, zaopiniowano projekt ustawy o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi (MSWiA), który m.in. rozszerza zastosowanie ustawy do usuwania skutków klęsk żywiołowych innych niż powódź, zwiększa kwotę pomocy i upraszcza zasady wypłaty tego zasiłku. Zwracano jednak uwagę np. na trudności w dotrzymaniu terminów w sytuacji, gdy straty byłyby znaczne.

Ponadto członkowie Zarządu zdecydowali o przekazaniu do Ministerstwa Infrastruktury uwag do projektu o zmianie ustawy Prawo o ruchu drogowym oraz ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych (np. wyłączenia straży miejskich z obowiązku posiadania 1/3 pojazdów elektrycznych), który ich zdaniem jest potrzebną regulacją. Jednak zaproponowane przepisy dotyczące używania urządzeń transportu osobistego są na razie w ich ocenie nie do końca przemyślane.  

W trakcie posiedzenia Zarządu dokonano wyborów na nieobsadzone miejsca w składzie delegacji do Komitetu Regionów. 

Obecnie przedstawicielami ZMP w KR są: Rafał Trzaskowski, prezydent m.st. Warszawy, Krzysztof Matyjaszczyk, prezydent Częstochowy oraz Paweł Grzybowski, burmistrz Rypina, a ich zastępcami: Piotr Psikus, burmistrz Kępna, Jakub Kwaśny, przewodniczący RM Tarnowa oraz Beata Moskal-Słaniewska, prezydent Świdnicy.

Po zakończeniu posiedzenia obradujący na zaproszenie prezydenta Ciechanowa Krzysztofa Kosińskiego, który jest sekretarzem zarządu ZMP, odwiedzili Park Nauki Torus. Goście przyjrzeli się zrewitalizowanej wieży ciśnień, zagospodarowanemu terenowi wokół, zwiedzili budynek z interaktywną ekspozycją. Samorządowcy gratulowali miastu inwestycji.

Joanna Proniewicz

rzecznik prasowy ZMP

Załączniki:
Prezentacja - stan finansów JST
Stanowisko w sprawie sytuacji finansowej samorządów
Raport Stan finansów JST - 30 sierpnia 2019 r.