Na zaproszenie Norweskiego Związku Władz Lokalnych i Regionalnych do miasta Longyearbyen przyjechali przedstawiciele: Jarocina, Rydułtów, Stalowej Woli, Tomaszowa Mazowieckiego, Konina, Włocławka, Żar, Przemyśla, Opoczna, Żywca, Krosna, Kędzierzyna-Koźle, Piły, Zabrza, Ostrowa Wielkopolskiego. Z Łotwy natomiast gościli przedstawiciele: Cēsis, Dobele, Ludza, Ādaži. W wizycie studyjnej uczestniczyły również reprezentantki Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej.

W czasie licznych prezentacji i warsztatów polscy i łotewscy przedstawiciele miast mogli poznać metody analizy ryzyka oraz oceny podatności na zagrożenia, stosowane w norweskich gminach i prowincji Svalbard. Szczególny nacisk położono na procedury prewencyjne oraz reagowanie na kryzysy, takie jak lawiny czy nieoczekiwane zjawiska klimatyczne, które stanowią codzienne wyzwania w tak wymagającym środowisku.

W drugiej części wizyty studyjnej w norweskim Longyearbyen (opis pierwszej części tutaj: https://www.miasta.pl/aktualnosci/wizyta-studyjna-w-longyearbyen-na-arktyce-inspiracja-norweska-total-defence-w-zarzadzaniu-kryzysowym-czesc-i) wprowadzono uczestników do systemu i podstaw prawnych gotowości gminnej oraz oceny ryzyka i podatności na zagrożenia.

Alexander Tymczuk, przedstawiciel Norweskiego Związku Władz Lokalnych i Regionalnych, zaprezentował zobowiązania gmin wobec zagrożeń na poziomie lokalnym, a Torill Neset opowiedziała o gotowości na sytuacje kryzysowe i zarządzaniu kryzysem w norweskich gminach.

System zarządzania kryzysowego w gminach w Norwegii

Norwegia wdrożyła zintegrowany system oceny ryzyka i wrażliwości, aby zapewnić przygotowanie na różnorodne zagrożenia na poziomie lokalnym. Składa się on z analiz prowadzonych na kilku poziomach: krajowym, regionalnym oraz gminnym, gdzie tworzona jest kompleksowa analiza ryzyka i wrażliwości.

Podstawą prawną działań jest Civil Defence Act - Ustawa o Ochronie Cywilnej, która nakłada na gminy obowiązek przeprowadzania analizy ryzyka i podatności (art. 14). Gmina ma za zadanie:

1. Identyfikować potencjalne zagrożenia i niepożądane wydarzenia, które mogą mieć miejsce na jej terenie.
2. Ocenić prawdopodobieństwo wystąpienia tych zdarzeń oraz ich możliwy wpływ na lokalną społeczność.

Na tej podstawie każda gmina jest zobowiązana do opracowania planu awaryjnego (art. 15).
Plan ten musi obejmować:

• Środki przygotowawcze, które gmina wdroży w celu zapobiegania
  i reagowania na niepożądane incydenty.
• Listy powiadomień, plan zarządzania kryzysowego, organizację ewakuacji oraz sposób informowania społeczeństwa i mediów.

Zarządzanie kryzysowe w norweskich gminach opiera się zatem na proaktywnej ocenie zagrożeń, której celem jest minimalizacja ryzyka i szybkie reagowanie w przypadku kryzysu, z uwzględnieniem holistycznej analizy ryzyka. Gminy system opiera się na reagowaniu na sytuacje wyjątkowe, niecodzienne, takie, na które bez przygotowania gmina nie będzie w stanie zareagować.

Alexander Tymczuk podkreślił również w swoim wystąpieniu istotę „emergency preparedness campaign”, czyli kampanii na rzecz gotowości na sytuacje kryzysowe (w załączeniu informator w wersji polskiej).

Kampania ta ma na celu edukowanie mieszkańców o zagrożeniach, które mogą wystąpić w Norwegii, od klęsk żywiołowych po zagrożenia wynikające z napiętej sytuacji geopolitycznej. W jej ramach władze zachęcają obywateli do zaopatrzenia się w niezbędne zapasy na wypadek nagłych sytuacji, takich jak woda, żywność, lekarstwa oraz środki komunikacji.

Norweska kampania obejmuje również współpracę z lokalnymi samorządami oraz instytucjami publicznymi, które przeprowadzają ćwiczenia kryzysowe, przygotowując społeczność na efektywne reagowanie w sytuacjach nadzwyczajnych. Dzięki takim działaniom Norwegia wzmacnia społeczną świadomość i zdolność do samodzielnego radzenia sobie w pierwszych dniach kryzysu, co jest kluczowe w systemie „total defence”.

Zintegrowane zarządzanie ryzykiem na Svalbardzie – ochrona zasobów globalnych i lokalnych

Podczas wizyty studyjnej na Svalbardzie uczestnicy mieli okazję poznać szerokie spektrum działań zarządzania ryzykiem, które podejmują norweskie władze na różnych poziomach. Połączenie działań regionalnych i lokalnych, zabezpieczanie zasobów naturalnych, a także ochrona dóbr o znaczeniu międzynarodowym – jak Svalbard Global Seed Vault czy Arctic World Archive – stanowi zintegrowane podejście do zarządzania ryzykiem, które jest odpowiedzią na specyficzne wyzwania tego arktycznego regionu.

Przedstawiciele miast oraz Związku Miast Polskich mieli okazję dowiedzieć się, jak działa Arktyczne Archiwum Światowe (Arctic World Archive), którego zasady przedstawiła Katrine Loen z Piql. To repozytorium, które firma Piql prowadzi w Norwegii, przechowuje trwałe kopie cyfrowych zasobów kulturowych, historycznych i naukowychw postaci kliszy, zabezpieczając je w arktycznych warunkach na Svalbardzie w postaci kliszy. Natomiast Globalny Bank Nasion (Svalbard Global Seed Vault) to instytucja mająca na celu zabezpieczenie różnorodności roślinnej świata. Znajduje się on w wiecznej zmarzlinie, co zapewnia idealne warunki do długoterminowego przechowywania nasion z całego świata. Celem banku nasion jest ochrona nasion różnych gatunków roślin uprawnych przed zagrożeniami, takimi jak zmiany klimatyczne, katastrofy naturalne, konflikty zbrojne czy błędy ludzkie. Bank działa jako rodzaj „rezerwy” genetycznej, gdzie przechowywane są nasiona przesyłane przez kraje i instytucje z całego świata. Każdy kraj może zdeponować nasiona i odzyskać je w razie utraty własnych zasobów, np. w wyniku klęski żywiołowej. Bank na Svalbardzie nie zajmuje się bezpośrednim badaniem ani dystrybucją nasion, lecz pełni funkcję globalnego magazynu bezpieczeństwa, wspierając ochronę różnorodności genetycznej upraw rolniczych na skalę międzynarodową.

Historia wydobycia węgla kamiennego na Svalbardzie sięga początków XX wieku, kiedy to surowiec ten był kluczowym źródłem energii dla regionu arktycznego. Podczas wizyty studyjnej grupa miała okazję zwiedzić kopalnię węgla w Longyearbyen – dawną osadę górniczą, która przez wiele lat odgrywała istotną rolę w lokalnej gospodarce. W trakcie wizyty uczestnicy poznali historię górnictwa na Svalbardzie oraz wyzwania związane z wydobyciem w tak ekstremalnych warunkach klimatycznych.

Duże wrażenie na uczestnikach wizyty studyjnej wywarła wizyta w siedzibie Czerwonego Krzyża (Røde Kors Hjelpekorps). Czerwony Krzyż na Svalbardzie stanowi wyspecjalizowaną jednostkę ratunkową, która działa w jednym z najbardziej wymagających środowisk na świecie, podkreślała Elke Morgner, koordynatorka Czerwonego Krzyża na archipelagu. Dzięki specjalistycznemu wyposażeniu, zaawansowanym szkoleniom oraz wsparciu społeczności lokalnej, ratownicy są doskonale przygotowani do sprostania wyzwaniom Arktyki. Ich zaangażowanie oraz bliska współpraca z innymi instytucjami pozwalają na udzielanie pomocy nawet w najbardziej ekstremalnych warunkach pogodowych.

Zespół ratunkowy liczy około 60 przeszkolonych wolontariuszy, wśród których znajdują się także osoby z Polski. W typowej akcji uczestniczy około 20 ratowników. W przypadku wezwania alarmowego przez gubernatora wszyscy ratownicy są zobowiązani do zgłoszenia się w centrali, aby zapewnić efektywną koordynację. W zależności od potrzeb, ratownicy korzystają z helikoptera, łodzi lub skutera śnieżnego.

Zintegrowanie różnych aspektów planowania i zarządzania ryzykiem ma na celu nie tylko ochronę lokalnej społeczności i infrastruktury, ale także tworzenie globalnego systemu zabezpieczeń, który wzmacnia odporność na wypadek kryzysów i katastrof.

Wizyta studyjna przedstawicieli polskich miast w Longyearbyen na Svalbardzie odbywała się w ramach Inicjatywy Bilateralnej 2024-2025 – inspiracja norweską „total defence” w zarządzaniu kryzysowym.

Związek Miast Polskich i wszystkie miasta, które uczestniczyły w wizycie studyjnej, kierują serdeczne podziękowania za niezwykle merytoryczny program wizyty, opiekę oraz starannie przygotowane spotkania, które pozwoliły nam zgłębić wiedzę z zakresu zarządzania kryzysowego i ochrony zasobów.

Dziękujemy:

Elita Cakule

Elisabeth Søhoel

Alexander Tymczuk

Torill Neset 

z Norweskiego Związku Władz Lokalnych i Regionalnych (KS)

Załączniki:
Jak przygotować się na wypadek nagłego zdarzenia w Norwegii - poradnik dla miast norweskich - wzór