INFORMACJA O DZIAŁANIACH W CIĄGU 10 MIESIĘCY 2021 ROKU - JESTESMY SILNI I SKUTECZNI, GDY JESTESMY RAZEM

PRZESŁANIE ZGROMADZENIA OGÓLNEGO

Zgromadzenie Ogólne 2021 odbyło się 25 lutego on-line, z tym, że prezydium – przestrzegając przepisów sanitarnych – prowadziło obrady ze studia w Poznaniu. Delegaci przegłosowali wszystkie sprawy statutowe, a z dyskusji merytorycznej Prezes Związku wyciągnął wniosek, który stał się przesłaniem na obecne, trudne czasy: Jesteśmy silni i skuteczni, gdy jesteśmy razem.

W pierwszej połowie roku wyzwania, które zdiagnozowaliśmy wcześniej, dotyczyły coraz silniejszych przejawów centralizacji części spraw publicznych oraz problemów finansowych, wynikających z rosnącego niedoszacowania subwencji oświatowej oraz skutków zmian w podatku PIT, wprowadzonych w latach 2019 i 2020. Jednak późną wiosną partia rządząca ogłosiła program „Polski Ład”, który zapowiadał dalszy spadek udziałów JST we wpływach z podatku PIT, szacowany wówczas przez resort finansów na 11-12 md zł. Rząd poinformował jednocześnie, że żadnej rekompensaty tego ubytku nie będzie.

Podjęte niemal natychmiast, wspólnie z innymi organizacjami, działania spowodowały, że rekompensata jednak jest, choć jej wysokość i forma budzą rozliczne kontrowersje. Przede wszystkim jest niezgodna z kardy­nalną zasadą samodzielności, na której oparta jest samorządność, a także z art. 9 ust. 1 i 2 Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego, które konstytuują samodzielność finansową[1]. Na tle oceny tej sytuacji zarysowują się już podziały w środowisku samorządowym, choć wszyscy dostrzegają oczywiście niekorzystną zmianę proporcji pomiędzy dochodami własnymi a środkami pozyskiwanymi z innych źródeł.

STRUKTURY ZWIĄZKU W DOBIE PANDEMII

Przekształcenie Zgromadzenia Ogólnego, a także większości innych spotkań w formę on-line, spowodowało brak bezpośrednich spotkań, których rola jest niezastąpiona do budowania relacji mię­dzyludzkich i wewnątrz­orga­niza­cyjnych. Dlatego w maju postanowiliśmy dodatkowo organizować spotkania przedstawicieli miast członkowskich w formule on-line (odbyły się 3), by choć częściowo uzupełnić brak kontaktów. A w bieżącym roku przybyło nam 20 członków – Związek liczy już 353 miasta! Był to efekt udanej kampanii informacyjnej Jesteśmy silni i skuteczni, gdy jesteśmy razem, przeprowadzonej w I kwartale 2021 r.

Zarząd Związku pracuje regularnie. Do maja comiesięczne spotkania odbywały się on-line, a od czerwca poprawa sytuacji pandemicznej sprawiła, że można było organizować posiedzenia hybrydowe. W tym trybie Zarząd spotkał się w: Zduńskiej Woli (11.06), Mielcu (9.07), Tarnowie (27.08), Krakowie (24.09) i Białogardzie (22.10). Zarząd m.in. postanowił o założeniu przez ZMP fundacji, która ma zapewnić wykorzystanie i rozwój narzędzi wsparcia miast, jakie zostały wypracowane w ramach realizowanych przez Związek projektów. Trwa proces rejestracji fundacji.

Komisje Związku pracują głównie w formule on-line. 8 posiedzeń odbyła Komisja Gospodarki Komunalnej i Och­rony Środowiska, 4 – Kom. Finansów, 4 – Kom. Polityki Społecznej (w tym 1 stacjonarne w Lublinie), 3 – Kom. Admi­nistracji, 2 – Kom. Małych Miast (w tym 1 stacjonarne w Bytowie), po 1 – Komisje: Bezpieczeństwa i Porządku Publ., Polityki Miejskiej i Rozwoju Miast, Geodezji i IIP, Transportu, Edukacji, Gospodarki Mieszkaniowej oraz PPP.

Na szczególną uwagę zasługuje nowa, powołana w bieżącym roku Komisja Praw Człowieka i Równego Trak­towania, która odbyła aż 6 posiedzeń, w tym jedno w formule hybrydowej (Sopot, 30.08). Ukoronowaniem jej prac było zorganizowanie w Poznaniu 11 października, podczas Kongresu Local Trends, uroczystości podpisania przez prezydentów i burmistrzów 16 miast Europejskiej Karty Równości Kobiet i Mężczyzn w Życiu Publicznym, z udziałem sekretarza generalnego CEMR, Frederica Vallier.

Bez zakłóceń, choć głównie w formule on-line, trwa realizacja projektów z udziałem wielu miast członkow­skich, a w przypadku projektów dla obszarów funkcjonalnych także innych miast i gmin.

Wielkim powodzeniem cieszy się nowa forma merytorycznej działalności Związku – seminaria tematyczne, organizowane on-line w ramach Forum Rozwoju Lokalnego.

Przedstawiciele Związku regularnie uczestniczą w pracach Komisji Wspólnej Rządu i ST
oraz jej zespołów (we wrześniu zmienił się sekretarz Komisji ze strony samorządowej: dyr. Andrzeja Porawskiego zastąpił Marek Wójcik), a także w posie­dzeniach komisji sejmowych i senackich.

LEGISLACJA

Działalność w tym zakresie odbywała się na podstawie stanowisk przyjmowanych przez Zarząd Związku. Część z nich została przygotowana przez komisje Związku, a inne były przyjmowane na podstawie projektów opracowanych przez Biuro, z wykorzystaniem uwag nadsyłanych przez miasta reprezentowane w Zarządzie.

Głównym tematem działalności legislacyjnej były w roku 2021 finanse miast.

18 grudnia 2020 r. Senat skierował do Sejmu opracowany na podstawie stanowiska ZMP projekt zmiany ustawy o dochodach JST, który zwiększał udziały JST we wpływach z podatku PIT, w stopniu rekompensującym ubytki spowodowane zmianami ustawy w latach 2019 i 2020 (druk 971). 24 lutego br. został on skierowany do Komisji STiPR. 7 maja wpłynęło negatywne stanowisko rządu, zawierające m.in. informację o „trwających pracach nad nowym systemem dochodów JST”. Prac nad projektem senackim nie podjęto.

Tydzień później partia rządząca zaprezentowała założenia nowego programu politycznego „Polski Ład”, który bazuje na przebudowie systemu podatku PIT, a 17 maja na konferencji prasowej w resorcie finansów Marek Ska­wiński, dyrektor Dep. Polityki Makroekonomicznej powiedział: Skutkiem zmian podatkowych będzie spadek dochodów z PIT o ok. 20-22 mld zł, z czego na JST przypadnie około połowa tej kwoty. Na majowym posiedzeniu Komisji Wspólnej przedstawiciele resortu zapowiedzieli, że żadne rekompensaty dla JST nie są planowane.

W tej sytuacji natychmiast podjęliśmy prace merytoryczne (symulacje, obliczenia) oraz lobbing. Powodzeniem w mediach cieszył się udostępniony na naszej stronie internetowej kalkulator https://natwojkoszt.pl/, prezentujący kwoty ubytku we wpływach każdej JST z udziałów w PIT, obliczone na podstawie danych Ministerstwa Finansów. Po miesiącu rząd przedstawił swój kalkulator, który uwzględniał zaplanowaną jednorazową rekompensatę (8 mld zł) oraz przyszłe środki z Funduszu Inwestycji Strategicznych, „przydzielone” dla każdej JST wg nieznanego algorytmu.

Pozytywnym skutkiem naszych działań było podjęcie przez stronę rządową sprawy rekompensaty, jednak sposób jej realizacji, zaproponowany w charakterystycznej dla opcji rządzącej formie odgórnego rozdawnictwa, budzi liczne kontrowersje. Wyrazem tego podejścia był skierowany przez rząd do Sejmu projekt ustawy o wsparciu JST w związku z Programem „Polski Ład”. Projekt zawierał: jednorazową rekompensatę ubytku w roku 2022 w kwocie 8 mld zł, nową (od r. 2023) „rozwojową” część subwencji ogólnej dla JST w kwocie 3 mld zł, waloryzowaną wskaźnikiem „stabilizu­ją­cym”. W praktyce oznacza to, że:
- nie ma żadnej rekompensaty ubytków z lat 2019-21,
- jednorazowa kwota na rok 2022 jest ponad dwukrotnie mniejsza niż rzeczywisty ubytek,
- stabilizacja obniżonego poziomu dochodów podatkowych wskaźnikiem dynamiki PKB oznacza dalszy ich realny spadek, gdyż dynamika PIT jest o wiele szybsza niż wzrost PKB.

Dokładne dane, uwzględniające zmiany projektów ustaw, obliczane wg oficjalnych OSR z tych pro­jektów, są zawarte w stanowiskach Zarządu i omówione na stronie internetowej. Były i są one podstawą dalszych działań:

1) uzyskania w Senacie zmian w ustawie o „wsparciu JST”, uchwalonej ostatecznie jako nowelizacja ustawy o do­chodach JST, polegających na adekwatnym zwiększeniu udziałów JST we wpływach z PIT (odrzucone w Sejmie);

2) zorganizowania razem z UMP, ZPP, FRDL i stowarzyszeniami samorządowców akcji #wObronieMieszkańców, której finałem było spotkanie blisko 1000 samorządowców 13 października w Warszawie; jego uczest­nicy przekazali przedstawicielom opozycji sejmowej apel W obronie społeczności lokalnych i regionalnych;

3) przygotowywania projektu wniosku RPO do Trybunału Konstytucyjnego w tej sprawie (w trakcie).

Dla uspokojenia nastrojów w międzyczasie resort finansów rozesłał do wszystkich JST informację o kwotach do­chodów z PIT i CIT z rekompensatą na rok 2022, z której wynika, że nikt nie straci w stosunku do WPF z maja 2021 r.

Ostatnio nagłośniono w mediach rozdzielenie przez rząd kwoty 23 mld zł dla JST z będącego częścią „Polskiego Ładu” Funduszu Inwestycji Strategicznych (na razie są to „wstępne promesy”, które zostaną udzielone przez BGK po ogłoszonych i przeprowadzonych przez beneficjentów przetargach). Środki będą przekazywane po zakończe­niu inwestycji (lub etapów w przypadku inwestycji wieloletnich), to znaczy najwcześniej w 2023 roku, pod warunkiem zabezpieczenia wkładu własnego i uzyskania prefinansowania części dotacyjnej.

Niestety środki z tego Funduszu zostały rozdysponowane uznaniowo. Jak wynika z opracowania profesorów P. Swianiewicza i J. Flisa skutki są następujące:

• kryterium polityczne nadal miało wpływ na decyzje komisji w KPRM, choć mniejszy niż w RFIL;
• wprowadzono faktyczną dyskryminację mieszkańców miast (dotacja na 1 mieszk. wynosi: w gminach do 10 tys. mieszk. - 1100 zł, w gminach 10-25 tys. - 500 zł, w miastach 25-100 tys. - 300 zł, w miastach ponad 100 tys. - 200 zł).

W nowej sytuacji Związek podjął działania mające na celu wsparcie merytoryczne miast w zakresie polityki finan­sowej. Kierunki dalszych działań zarysowano na konferencji strategicznej Finanse JST – wyzwania na trudne czasy, która odbyła się w Grudziądzu 19 października br.

Innym tematem, który od kilku lat stał się przedmiotem naszych interwencji, jest podatek od nieruchomości od infrastruktury kolejowej. Działania prowadzone w ubiegłym roku doprowadziły do przyjęcia przez Senat projektu nowelizacji ustawy w tym zakresie, który trafił do Sejmu 28 listopada 2020 r. (druk 919). Projekt zakłada naprawienie błędu legislacyjnego, który (przy wadliwej interpretacji i niekorzystnym orzecznictwie) doprowadził do uchy­lania się od płacenia podatku od nieruchomości przez podmioty nieuprawnione. Niestety projekt wciąż czeka na rozpatrzenie. Ostatnio rząd zaproponował swój projekt, który wprawdzie realizuje nasz postulat, ale znacznie rozszerza zakres zwolnień podatkowych dla nieruchomości kolejowych, które nie służą bezpośrednio do wykony­wa­nia przewozów.

Tematem, który corocznie powoduje nasze interwencje, jest pogłębiające się niedofinansowanie oświaty. Każ­do­razowo interwencje strony samorządowej przynoszą tylko częściowy skutek. Powoduje to dalsze pogarszanie się sytuacji. Coraz więcej samorządów oczekuje w tej sytuacji przejęcia finansowania płac nauczycieli przez rząd. Prowa­dzimy też działania na rzecz wsparcia miast w sporach z kuratorami i MEN w sprawach organizacji sieci szkół oraz w zakresie roszczeń podmiotów prowadzących przedszkola niepubliczne o dotacje za okres do końca 2015 roku.

Związek wyraził także stanowczy sprzeciw wobec projektu zmian w Prawie oświatowym, przedstawionego przez MEN. Negatywna opinia wobec projektu dotyczyła zwłaszcza zmian w składzie komisji konkursowych przy wy­borze dyrektorów szkół oraz przepisów dotyczących kryteriów zmian w sieci szkół. Dołączyliśmy też do szerszej akcji społecznej #WOLNA SZKOŁA.

Wniesiony przez ZMP projekt ustawy o wynagradzaniu pracowników samorządowych, w tym pochodzących z wyboru, nie doczekał się rozpatrzenia. Jednak sprawa zaniżonych pensji została ostatnio rozwiązana przy okazji podwyżek dla administracji publicznej. Sposób „załatwienia sprawy” nie jest zgodny z naszym podejściem, ale przy­najmniej pozwala na przywrócenie poziomu wynagrodzeń sprzed ich „karzącej” obniżki w 2018 r. Próba politycznego zablokowania ustawy w Senacie zakończyła się fiaskiem, dzięki stanowczej postawie części senatorów o przeszłości samorządowej. Rozporządzenie wykonawcze zostało wydane 25 października br.

Związek poparł też postulat objęcia wsparciem z funduszu COVID-owego gmin turystycznych i uzdrowiskowych.

Osobnym tematem, który stał się przedmiotem naszych aktywnych działań, był Krajowy Plan Odbudowy. Pier­wszy projekt był dla samorządów całkowicie nie do przyjęcia, jednak w przeprowadzonych w marcu serii 5 wysłuchań publicznych przedstawiciele Związku oraz innych organizacji samorządowych i obywatelskich wynegocjowali szereg korzystnych zmian. Dalsze rozmowy przyniosły jeszcze kilka modyfikacji i projekt KPO wysłany przez rząd do Komisji Europejskiej znacznie różnił się od wyjściowego. Organizacje samorządowe przesłały do Brukseli swoje uwagi do projektu, w tym postulaty dotyczące komitetu monitorującego, które powinny być uwzględnione w ustawie „wdro­żeniowej”. Niestety dyskusja o KPO, zarówno w Senacie RP jak i obecnie w instytucjach UE, ma charakter polityczny i nasze postulaty nie są – wobec kalibru kwestii praworządności – przedmiotem zainteresowania stron. Dlatego obecnie koncentrujemy się na uwagach do ustawy „wdrożeniowej” w części dotyczącej KPO.

Zagadnieniem, któremu Związek poświęcił sporo uwagi, była ochrona zdrowia, zarówno w zakresie rozwiązań systemowych jak i w przeciwdziałaniu pandemii koronawirusa. Wspólnie z UMP i ZPP wyraziliśmy stanowczy sprze­ciw wobec planów centralizacji szpitali. Wspieramy działania na rzecz popularyzacji akcji szczepień przeciw SARS-CoV-2; w pierwszym półroczu br. mieliśmy cotygodniowe spotkania robocze z pełnomocnikiem rządu, podczas których prezentowaliśmy potrzeby samorządów i lokalne uwarunkowania akcji szczepień.

Kolejne nowelizacje ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, w pracach nad którymi nasi przed­stawiciele brali aktywny udział, przyniosły zarówno zmiany oczekiwane przez miasta jak i przepisy, które ocenialiśmy negatywnie (np. maksymalny poziom opłaty śmieciowej). Niestety postulat napisania ustawy od nowa pozostaje aktualny, ponieważ obecny jej kształt, będący zlepkiem kolejnych nowelizacji, nie stanowi rozwiązania systemowego.

Nierozwiązanym problemem jest też problem uzgadniania taryf opłat za wodę i ścieki przez PG Wody Polskie. Populistyczne hasła urzędników PG, „broniących obywateli przez pazernością samorządów”, negujących wzrost real­nych kosztów gospodarki wodno-ściekowej, sugerują­cych obniżenie amortyzacji do poziomu niegwarantującego odtwarzania majątku, stanowią jaskrawe przykłady lekceważenia przepisów na polecenie polityczne. Dlatego, wspól­nie z IGCP oraz ekspertami podjęliśmy prace nad własnym raportem w tej sprawie.

Podjęliśmy także, we współpracy z IGCP oraz KIGO, działania na rzecz rozwiązania problemu zagospodarowania frakcji energetycznej z odpadów komunalnych, przez jej termiczne przetworzenie na ciepło i energię elektryczną. Przyczyni się to również do korzystnej ekonomicznie modernizacji części sektora ciepłowniczego. Bierzemy też udział w konsultacjach sposobu wdrożenia tzw. taksonomii (systemu klasyfikacji działań na rzecz zrównoważonego rozwo­ju), wyrażając sprzeciw wobec planowanej dyskryminacji polskich społeczności lokalnych w tym zakresie.

Jednym z tematów podjętych z inicjatywy Zarządu było czerwcowe spotkanie przedstawicieli miast we Wrocławiu pod hasłem „Miasta dla czystego powietrza”. Celem spotkania i krótkiego raportu, było przekazanie zaintereso­wa­nym mediom informacji o faktycznym zaangażowaniu samorządów miast w ogra­ni­czenie zanieczyszczeń powietrza.

(...)

Biuro ZMP

[1] Art. 9. Zasoby finansowe wspólnot lokalnych. 1. Wspólnoty lokalne mają prawo, w ramach krajowej polityki ekonomicznej, do wystarczających własnych zasobów, którymi mogą swobodnie dysponować w wykonywaniu swoich kompetencji. 2. Zasoby finansowe wspólnot lokalnych powinny być proporcjonalne do kompetencji przewidzianych przez Konstytucję lub prawo.

Więcej o PRZEDSIĘWZIĘCIACH PARTNERSKICH, FORUM ROZWOJU LOKALNEGO, PROJEKTACH, ZWIĄZKU W MEDIACH w załączonej Informacji w całości

Załączniki:
Informacja o działaniach ZMP w ciągu 10 miesięcy 2021 r.