1 września 2021 roku wiceminister Sebastian Skuza przesłał Stronie Samorządowej Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego projekt ustawy o wsparciu jednostek samorządu terytorialnego w związku z programem „Polski Ład” wraz z uzasadnieniem i OSR.

Jak czytamy w piśmie z MF, podstawowym celem projektu ustawy jest zapewnienie jednostkom samorządu terytorialnego optymalnych warunków prowadzenia przez nie gospodarki finansowej w związku z programem „Polski Ład”. „Zaproponowane w projekcie ustawy rozwiązania z jednej strony wprost realizują postanowienia tego programu, wprowadzając m.in. nową część subwencji ogólnej - rozwojową (inwestycyjną) dla samorządów, z drugiej strony zapewniają dostosowanie systemu finansów samorządu terytorialnego do wyzwań, przed jakimi staną samorządy w konsekwencji wdrożenia ambitnych rozwiązań Polskiego Ładu, zwłaszcza w systemie podatkowym” – czytamy w dokumencie.

Przesłany wcześniej Stronie Samorządowej do opiniowania projekt legislacyjny dotyczący „Polskiego Ładu” ma skutkować, wg załączonej Oceny Skutków Regulacji (OSR), drastycznym obniżeniem wpływów z podstawowego źródła dochodów własnych, jakim są udziały we wpływach z podatku od osób fizycznych. W skali 10 lat ubytki te wyniosą aż 112,5 mld zł.

Kolejny projekt ustawy proponuje mechanizmy zwiększające subwencje dla JST łącznie w wielkości odpowiadającej jedynie 1/3 traconych dochodów z PIT, to jest subwencje na cele rozwojowe na poziomie 47,6 mld zł w ciągu 10 lat.

Projekt ustawy „wspierającej” JST zakłada jednorazową subwencję w wysokości 8 mld zł wypłaconą awansem w 2021 r. oraz subwencje rozwojowe w wysokości od 3 - 4 mld zł rocznie. Biorąc pod uwagę prognozowaną utratę dochodów samorządów na poziomie 112,5 mld zł, w ciągu 10 lat dziura budżetowa samorządów osiągnie poziom blisko 97 mld zł. Wynika to z tego, ze na zmianach PIT w skali roku samorządy mają utracić dochody z PIT sięgające 15 mld zł rocznie, a w zamian proponuje się od 3 do 4 mld zł pieniędzy na cele rozwojowe.

Sygnalizowana, jednorazowa, nadzwyczajna subwencja na 2022 r. jedynie częściowo łagodzi skutki finansowe ustawy w pierwszym roku funkcjonowania nowych rozwiązań. 

Zaniepokojenie budzą wypowiedzi, dotyczące możliwości obciążenia planowanej nadzwyczajnej subwencji nieokreślonymi bliżej celami wyrównawczymi, co byłoby sprzeczne z jej podstawową funkcją doraźnego zrekompensowania dochodów, traconych przez samorządy wskutek zmian w konstrukcji podatku od osób fizycznych. ZMP i UMP zwracają uwagę, że ubytek dochodów z udziałów w PIT będzie miał w 2022 r. charakter jednolity procentowo dla wszystkich JST i odpowiednio jednolity charakter powinien mieć mechanizm rekompensujący. Szczególny sprzeciw budzi sygnalizowana możliwość wprowadzenia górnego limitu kwoty subwencji, co uderzyłoby w finanse największych miast, najbardziej dotkniętych skutkami zmian w systemie PIT, w nieuzasadniony sposób zmniejszając powszechność rekompensowania traconych dochodów.

Samorządy oczekują jasnych informacji, kiedy i w jaki sposób zrekompensowane zostaną zapowiadane ubytki w dochodach samorządów.

Zaniepokojenie budzi brak dostarczenia wiarygodnych źródeł danych, które pozwoliłyby na poważną analizę tak istotnych dla JST zmian prawa w zakresie systemu finansowania zadań samorządowych w okresie wieloletnim. Dlatego uważamy, że w ustawie powinien być wprowadzony obowiązek zrekompensowania samorządom dochodów w przypadku, gdyby rzeczywiste skutki wprowadzenia tych zmian nie były zgodne ze skutkami oszacowanymi w OSR.

Jednocześnie korporacje samorządowe uważają, że w OSR powinny być wskazane skutki regulacji całego pakietu ww. zmian prawa tak, by można w ich ewaluacji ex post prawidłowo zweryfikować jego funkcjonowanie.

Projektowane zmiany w ustawie nie obejmują rekompensaty adekwatnej do traconych dochodów. Grozi to koniecznością wprowadzenia cięć także w finansowaniu podstawowych usług świadczonych przez samorządy na rzecz społeczności lokalnych, a w konsekwencji pogorszeniem jakości życia mieszkańców. Wpłynie to także na obniżenie tempa inwestycji.

Oprac. Biuro ZMP i UMP

Stanowisko Związku Miast Polskich w sprawie skutków finansowych „Polskiego Ładu” dla miast i pozostałych JST.