Podczas Zgromadzenia Ogólnego Związku, które odbyło się w Krakowie 17 czerwca br., delegaci z ponad 200 miast przyjęli stanowisko, w którym podkreślają nieadekwatność granic administracyjnych, która blokuje rozwój funkcjonalny miast. „Nasze działania w kierunku dostosowania granic spotykają się niestety z nieuzasadnionym oporem niektórych gmin wiejskich, które stosują język nacechowany emocjonalnie, określając planowane zmiany mianem „zaborów” czy „wrogiego przejęcia” – piszą w stanowisku. „Takie podej­ście, prowadzące do dezinformacji i antagonizo­wania lokalnych społeczności, utrudnia przepro­wadzenie rzeczowych konsultacji społecznych oraz prowa­dzenie dialogu opartego na wspólnym interesie mieszkańców i zrównoważonym rozwoju całych regionów.”

Obowiązujący podział administracyjny Polski, w znacznej mierze ukształtowany w okresie PRL oraz po roku 1990, w wielu przypadkach powstał w sposób przypadkowy i niespójny, nie odpowia­dając aktualnym uwarun­kowaniom funkcjonalnym ani zasadom zrównoważonego rozwoju. Współczesne procesy przestrzen­ne – w szczególności intensywna suburbanizacja – powodują, że wiele miast realnie wykracza poza swoje historyczne granice, co skutkuje pogłębiającym się rozdziałem pomiędzy rzeczywistym obsza­rem funkcjonal­nym a grani­cami administracyjnymi. Miasta zrzeszone w ZMP uważają, że w kontekście trwających prac planistycznych i wyzwań związanych z sub­urbanizacją, pilne staje się dostosowanie struktur administracyjnych do rzeczywistości przestrzennej i społecznej.

Utrzymywanie dotychczasowego stanu prowadzi do dalszego spadku liczby mieszkańców w granicach administracyjnych miast, osła­bienia ich potencjału rozwojowego oraz utrudnia realizację zadań publicznych. Przed­mieścia, choć formalnie nale­żące do gmin wiejskich, są często w większym stopniu powiązane funkcjo­nalnie z miastem niż z terenami niezurbanizowanymi. Zachodzi więc konieczność dostosowania granic administracyjnych do rzeczywistych skutków procesów urbanizacyjnych.

ZMP podkreśla, że Rada Ministrów powinna niezwłocznie zainicjować komplek­sową, rzetelną ocenę obecnego podziału terytorialnego, z udziałem środowisk eksperckich oraz przedsta­wicieli samorządu. Wyniki tej analizy powinny posłużyć jako podstawa do sformuło­wania i wdrożenia niezbędnych zmian legislacyjnych oraz organizacyjnych, w tym – co szczególnie istotne – do podjęcia z własnej inicjatywy działań naprawczych w zakresie struktury gmin, zwłaszcza tzw. gmin obwarzankowych.

„Od wielu lat liczne środowiska samorządowe, urbanistyczne i eksperckie postulują zniesienie sztucznych i anachronicznych podziałów pomiędzy miastami a otaczającymi je gminami wiejskimi, których granice przecinają spójne obszary zurbanizowane. Obecny stan prowadzi do rozproszenia kompetencji, dublowania zadań i chaosu planistycznego, a przede wszystkim – do nieskutecznego zarządzania rozwojem. Dlatego ape­lujemy o niezwłoczne podjęcie działań w kierunku integracji miast z ich naturalnym zapleczem funkcjo­nalnym, co pozwoli na bardziej efektywne zarządzanie przestrzenią i lepsze wykorzystanie zasobów publicznych.” – czytamy w Stanowisku Związku.

Zdaniem delegatów z miast, zmiany granic jednostek samorządu teryto­rialnego są naturalną konsekwencją rozwoju terytorialnego państwa i powinny być postrze­gane nie jako przejaw konfliktu, lecz jako wyraz odpowiedzialności administracyjnej, planis­tycznej i finansowej wobec mieszkańców obszarów objętych zmianą. Zmiany granic nie powinny być postrzegane jako działanie nadzwyczajne czy kontrowersyjne, lecz jako narzędzie służące porządkowaniu przestrzeni i dostosowywaniu podziału administracyjnego do rzeczywistych uwarunkowań – przy równoczesnym przestrzeganiu obowiązujących przepisów i usprawnianiu istniejących mechanizmów współpracy między jednostkami samorządu terytorialnego. Zdaniem Związku, obowiązujące przepisy stwarzają wystarczające podstawy do rozpatrywania wniosków o zmiany granic już dziś – i nie powinny być wstrzymywane pod pretekstem trwających prac planistycznych czy konieczności reformy systemowej, która powinna toczyć się równolegle.

ZMP postuluje wprowadzenie następujących zasad i rozwiązań:

1. Zasada funkcjonalności i zrównoważonego rozwoju

Decyzje dotyczące zmian granic powinny wynikać z rzeczywistych powiązań funkcjonalnych i przest­rzennych oraz uwzględniać kryteria efektywności zarządzania, jednorodności przestrzennej, więzi społeczno-gospodarczych i zdolności do realizacji zadań publicznych.

1. Priorytet opinii mieszkańców obszaru objętego zmianą

Opinia społeczności lokalnej zamieszkującej obszar, którego dotyczą proponowane zmiany, powinna mieć decydujące znaczenie w procesie konsultacji. Sprzeciwiamy się przy tym roz­wią­zaniom, w których głos mają mieszkańcy niezwiązani bezpośrednio z projektowaną zmianą terytorialną, mieszkańcy odległych części gminy, niepowiązani funkcjonalnie z obszarem objętym zmianą.

1. Jasne zasady przejmowania odpowiedzialności

Gmina, do której zostaje włączony dany obszar, powinna przejąć wszystkie związane z nim zobowiązania administracyjne i finansowe, jednakże bez obowiązku rekompensowania ponie­sionych w przeszłości nakładów inwestycyjnych. Zakres tej odpowiedzialności powinien być szczegółowo uregulowany w akcie prawnym dokonującym zmiany.

1. Instytucjonalizacja dialogu i mediacji

W celu promowania kompromisowych rozwiązań i zapobiegania eskalacji konfliktów, postu­lujemy wprowadzenie obligatoryjnych procedur mediacyjnych w przypadku sporów teryto­rialnych, z udziałem niezależnych ekspertów.

1. Zasady kontynuacji postępowań administracyjnych

Konieczne jest uregulowanie kwestii ciągłości spraw administracyjnych na terenach objętych zmianą granic, aby zapewnić stabilność prawną i organizacyjną.

1. Odrzucenie nieuzasadnionych propozycji ograniczających zmiany

Sprzeciwiamy się propozycji wprowadzenia kontroli merytorycznej przez sądy administracyjne, których kompetencje powinny ograniczać się jedynie do oceny legalności procedur.

1. Konieczność stworzenia realnych mechanizmów współpracy międzygminnej

Postulujemy wprowadzenie prawnych i organizacyjnych rozwiązań wspierających koordynację rozwoju w miejskich obszarach funkcjonalnych, np. poprzez obligatoryjne współfinansowanie przez gminy wiejskie przedsięwzięć mających zasięg działalności wykraczający poza granice miast, co mogłoby zmniejszyć presję na zmiany granic.

1. Zmiany legislacyjne z uwzględnieniem stanowiska partnerów samorządowych

Zmiany w przepisach prawa dotyczących kształtowania granic jednostek samorządu terytorialnego powinny być dokonywane w sposób transparentny i z poszanowaniem zasad partnerstwa. Kluczowe jest, aby stanowiska głównych organizacji reprezentujących interesy jednostek samorządu – takich jak Związek Miast Polskich i Związek Gmin Wiejskich RP – były na równi brane pod uwagę przy projekto­waniu nowych regulacji. Niedopuszczalne jest jedno­stronne forsowanie rozwiązań legislacyjnych przez którąkolwiek ze stron, z pominięciem rzetelnego dialogu i kompromisu.

Pełny tekst Stanowiska Zgromadzenia Ogólnego ZMP znajduje się w załączeniu.

Załączniki:
Stanowisko Związku Miast Polskich w sprawie konieczności dokonywania zmian granic miast i gmin zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju