Poznań, 30 listopada 2022 r.

Szanowny Pan
dr hab. Sebastian Skuza
Wiceminister Finansów

Szanowny Panie Ministrze,

Dziękuję za przesłany materiał pt. „Główne kierunki zmian w systemie finansowania JST”, który był przed­miotem specjalnego spotkania Zarządu i ekspertów Związku w dniu 16 bm. w Tarnowskich Górach.

Należy podkreślić, że poważna dyskusja na temat zmian systemowych w zdewastowanym ostatnio systemie dochodów własnych JST, ukształtowanym w 2003 r., wymaga przygotowania rzetelnej diag­no­zy obecnego stanu finansów JST oraz jasnego określenia celów planowanych zmian. Będzie to punktem wyjścia do dalszych prac. Prace te powinien wykonać niezbyt liczny zespół ekspertów, złożony z przedsta­wicieli: resortu (dysponenta danych), KR RIO (instytucji nadzoru), środowiska naukowego oraz ekspertów JST (użytkowników systemu). Dopiero na podstawie takich materiałów moż­na będzie realnie zaplanować narzędzia, które umożliwią osiągnięcie w systemie finansów JST celów przyjętych na podstawie diagnozy.

Oczywiście już na wstępie należy zaznaczyć, że sformułowanie celów planowanych zmian systemu musi uwzględniać zasady kardynalne (konstytucyjne i wynikające z EKSL): samodzielność finansowa (w tym podatkowa w zakresie podatków lokalnych), adekwatność zasilania finansowego do zakresu ustawowych zadań JST oraz sprawiedliwy system wyrównawczy, uwzgledniający zarówno zróżnicowanie lokalnej bazy podatkowej jak i potrzeb wydatkowych (w tym rozwojowych).

Pewne elementy diagnozy są dziś wyraźnie widoczne, ale wymagają zwymiarowania i fachowej oceny:

- udziały w PIT straciły znaczenie przypisane im w systemie stworzonym w 2003 roku,

- podatek od nieruchomości, odgórnie limitowany i krępowany dziesiątkami ulg i zwolnień ustawowych, ma dwukrotnie niższą dynamikę niż wszystkie inne daniny publiczne czy wskaźniki ekonomiczne,

- system wyrównawczy nie uwzględnia potrzeb wydatkowych, co wynika z braku standardów lokalnych usług publicznych w różnych kategoriach JST,

- gwałtownie rośnie luka finansowa w edukacji, a algorytm podziału realnie malejącej części oświatowej subwencji ogólnej nie ma nic wspólnego ze standardami oświatowymi, których nie określono.

Różne wnioski, które uzupełniają tę diagnozę, formułuje KR RIO oraz środowiska naukowe (np. SGH). Proponowany zespół znajdzie zapewne jeszcze inne ważne czynniki kształtujące obecny stan finansów JST.

Bez sformułowania diagnozy i określenia celów jest nam trudno odnieść się do przesłanego dokumentu. Jednak już na wstępie należy:

- kategorycznie odrzucić propozycję arbitralnego różnicowania udziałów we wpływach z podatków dochodowych, co jest sprzeczne z wyjściową tezą materiału MF, że „źródłem finansowania JST w pierw­szej kolejności powinna być lokalna baza podatkowa, a więc zwiększone dochody własne”;

- zwrócić uwagę na fakt, że system wyrównawczy, uwzgledniający zarówno zniwelowanie różnic bazy podatkowej jak i zróżnicowanie potrzeb wydatkowych, jest zwykle częścią systemu subwencyjnego;

- podkreślić, że prawidłowe określenie potrzeb wydatkowych wymaga ustalenia standardów realizacji zadań obowiązkowych;

- podstawą kategoryzacji JST powinien być - zgodnie we wskazaniami Banku Światowego - zakres zadań obowiązkowych (w tym rozwojowych), a nie kryteria dochodowe.

Z wyrazami szacunku

(-) Zygmunt Frankiewicz

Prezes Związku