Podczas wyjazdu swoimi doświadczeniami i wyzwaniami, przed jakimi stoją, podzieliły się dwa miasta: Fryburg i Murten (fr. Morat). Wyjazd był zorganizowany wspólnie z konsorcjum Enco Urbaplan.

Fryburg – uniwersyteckie miasto mostów i polskie ślady

Fryburg to miasto liczące blisko 42 tysiące mieszkańców, położone nad rzeką Sarine, która jednocześnie stanowi granicę językową francusko-niemiecką. Wiele miejscowości położonych wzdłuż rzeki (na południe od Fryburga) nosi podwójne nazwy – francuskie na jednym brzegu, niemieckie na drugim. Fryburg jest więc - dosłownie i symbolicznie- miastem mostów.

W samym mieście znajduje się wiele śladów polskiej obecności. Najbardziej znane są witraże Józefa Mehoffera, znajdujące się w gotyckiej katedrze św. Mikołaja, które zyskały miano najwspanialszych dzieł światowej secesji.

W mieście aktywnie działa też Fundacja Archivum Helveto-Polonicum, zajmująca się zbieraniem, konserwacją, katalogowaniem i upowszechnianiem wszelkich dokumentów i świadectw obecności Polaków w Szwajcarii. W jej zbiorach, o czym mieliśmy okazję się przekonać, znajduje się ponad 60 tys. książek, broszur, czasopism, zdjęć i setki przedmiotów obrazujących życie i prace Polaków w Szwajcarii w XIX i XX wieku. Były one gromadzone przez 15 lat jako prywatna kolekcja założycieli Fundacji, wzbogacanej następnie przez liczne dokumenty przekazywane przez rodziny oraz organizacje polskie i szwajcarskie.

Uczestnicy wizyty studyjnej mieli okazję zapoznać się z funkcjonowaniem miasta, którym zarządza 5-osobowa rada, na czele której stoi syndyk – odpowiednik naszego prezydenta/burmistrza. Wszyscy wybierani są na 5 lat. Realizują oni program, który wytycza kierunki działania na obecną i przyszłe kadencje i składa się z sześciu głównych filarów, m.in. harmonijnego rozwoju urbanistycznego, wspierania kultury zrównoważonego rozwoju, wzmocnienia jakości świadczonych mieszkańcom usług, dążenia do osiągnięcia neutralności klimatycznej, wspierania różnorodności i integracji społecznej.

Roczny budżet miasta to 330 mln franków, z czego 75 mln przeznacza się na inwestycje. Stopa bezrobocia utrzymuje się na poziomie 4,4%.

W mieście swoją siedzibę ma Uniwersytet Fryburski, na którym studiuje prawie 10 tys. osób.

BlueFactory i koncepcja miasta-gąbki

Gminna strategia energetyczna zakłada osiągnięcie zero-emisyjności do 2047 r., a do 2030 r. redukcję emisji o 50% w stosunku do roku 1990.

Zbudowana na terenie dawnego browaru w centrum Fryburga, BlueFactory, podjęła wyzwanie stworzenia dzielnicy „zeroemisyjnej”. Mieści się tam również Inkubator dla 30 start-upów i The Smart Living Lab, skupiające się na futurystycznych projektach mieszkaniowych. Wkrótce ma tam powstać nowa dzielnica z prawie 3 tysiącami mieszkań i przystankiem kolejowym.

Odporność na zmiany klimatu ma kluczowe znaczenie dla rozwoju miast. W obliczu pojawienia się nowych wyzwań środowiskowych i społecznych na całym świecie powstaje coraz więcej miast typu „gąbka”. W Szwajcarii pionierem w tej dziedzinie jest miasto i kanton Fryburg, które stosują ten model urbanistyczny na terenie BlueFactory.

Opracowana w 2022 r. przez kanton koncepcja koncentruje się na różnych hybrydowych rozwiązaniach w zakresie gospodarki wodnej, które umożliwią przywrócenie bardziej naturalnego cyklu wodnego w centrum miasta, gdzie jest on zakłócany przez nieprzepuszczalne powierzchnie. Cele tego projektu to minimalne wykorzystanie wody pitnej, korzystnie z wody opadowej i wód źródlanych oraz zminimalizowanie zrzutu ścieków do kanalizacji.

Charakter terenu BlueFactory sprawia, że jest to idealne miejsce do wdrożenia tych nowych rozwiązań, które polegają na optymalnym zarządzaniu wodami opadowymi i lokalnym oczyszczaniu ścieków. Istniejące zasoby budowlane zostaną zmodernizowane i dostosowane, zarówno nad, jak i pod ziemią, aby jak najlepiej wykorzystać wodę na miejscu. Nowe inwestycje zostaną zaprojektowane w taki sposób, aby promować znaczny rozwój bioróżnorodności. Miejski staw, przepuszczalne tereny zielone i zielone dachy pomogą w walce z wyspami ciepła i stworzą przyjazne środowisko życia, zgodnie z ewolucją dzielnicy innowacji. Istniejący zbiornik ma gromadzić i magazynować nie tylko nadmiar wody deszczowej i wodę ze źródła Les Pilettes – niegdyś eksploatowanego przez browar Cardinal – ale także ścieki, które będą oczyszczane i przetwarzane na tym terenie przy użyciu innowacyjnych procesów biologicznych. Na miejscu będzie produkowany nawóz na bazie moczu. Potencjał termiczny zgromadzonej wody zostanie wykorzystany do zasilania zbiorników toalet oraz do nawadniania i czyszczenia przestrzeni publicznych na tym terenie. W 2026 rozpocznie się etap pilotażowy projektu i będzie on wdrażany przez kolejne 3 lata.

Wsparcie dla dzieci i seniorów

We Fryburgu mieszka blisko 10 tys. osób do 25. roku życia (w tym 1800 dzieci w wieku do 4 lat) oraz 6700 seniorów. Miasto realizuje cele wyznaczone przez kanton, a co 4 lata dokonuje analizy potrzeb i dostosowuje swoją ofertę do aktualnych wymagań (np. koryguje liczbę miejsc w placówkach edukacyjnych). Ostatnie badanie pokazało, że brakuje kompleksowego i skoordynowanego podejścia dotyczącego oferty dla najmłodszych dzieci oraz rodzin dwujęzycznych. Wdrażanych jest kilka programów, takich jak Strategia wczesnego dzieciństwa. Seniorzy angażowani są na przykład do pomocy nauczycielom w szkołach podstawowych.

Zarządzanie migracją

W kantonie Fryburga mieszka 350 tys. ludzi, (reprezentujący prawie 160 różnych narodowości), z których 90 tys. nie posiada szwajcarskiego paszportu. Są to głównie Portugalczycy, Włosi i Francuzi, ale też przybysze z Syrii, Afganistanu, Erytrei czy Ukrainy (obecnie w kantonie zarejestrowanych jest 2900 osób pochodzenia ukraińskiego). Polityka migracyjna różni się w zależności od kantonu.

Fryburski Kantonalny Urząd ds. Społecznych nadzoruje integrację uchodźców oraz osób ubiegających się o azyl i utworzył w tym celu specjalny system. Zarządzanie migracją odbywa się przy udziale 2 instytucji: ORS Service AG - prywatnej firmy, która przyjmuje, zapewnia zakwaterowanie, zarządza i integruje osoby ubiegające się o azyl, natomiast sekcja Caritas Szwajcaria we Fryburgu odpowiada za opiekę nad uchodźcami i ich integrację. Okres przygotowawczy trwa 6 miesięcy, a cały proces 3 lata.

Podczas pobytu w specjalnych ośrodkach dzieci przygotowuje się do szkoły w ramach dodatkowych zajęć, a dorośli otrzymują pomoc w sprawach społecznych i zawodowych. Duży nacisk kładzie się na naukę języka. Odbywają się również regularne spotkania z lokalną społecznością. Głównym celem jest umożliwienie uchodźcom samodzielnego życia. Doradcy z Caritas pomagają im znaleźć pracę, staż lub praktykę zawodową. W ten sposób, przy współpracy lokalnych firm, w kantonie Fryburg w 2023 r. zawarto 288 umów o pracę, 46 osób rozpoczęło praktykę zawodową, a 251 skorzystało z programów coachingowych.

Uczestnicy wizyty studyjnej odwiedzili ośrodek dla uchodźców Caserne la Poya we Fryburgu.

Murten stawia na turystykę

Murten to niespełna 10-tysięczne miasteczko, które stawia przede wszystkim na turystykę. Znajduje się w zachodniej części Szwajcarii, w kantonie Fryburga. Jest to popularna miejscowość turystyczna ze względu na położenie nad jeziorem Murten oraz piękną starówkę i mury obronne, po których można spacerować. Wokół jeziora przebiega 28-kilometrowa ścieżka rowerowa, a historyczne fortyfikacje są główną atrakcją każdej wizyty na starym mieście - rozciąga się z nich wspaniały widok na dachy starego miasta i jezioro, a tablice informacyjne zawierają ciekawe informacje na temat historii Murten.

W mieście działa Murten Tourism - stowarzyszenie non-profit, zajmujące się turystami, udzielaniem im wszelkich informacji, sprzedażą biletów na imprezy, promowaniem atrakcji turystycznych regionu, organizowaniem imprez (np. Festiwal światła, targi żywości organicznej), wycieczki z przewodnikiem. Biuro świadczy też usługi plakatowe - przynieś plakaty dotyczące swoich wydarzeń do naszego biura, a my z przyjemnością wywiesimy je w 35 lokalizacjach wokół jeziora Murten.

Goście zatrzymujący się na co najmniej jedną noc w regionie Fryburga otrzymują kartę „Be my Guest” w formie kodu QR. Karta ta uprawnia do zniżek na rejsy statkiem, wycieczki po mieście i wstęp do Muzeum Murten.

Kształcenie zawodowe ma przyszłość

Szwajcaria, znana z wysokiej jakości życia oraz silnej gospodarki, może poszczycić się jednym z najlepszych systemów edukacji zawodowej w Europie. System ten charakteryzuje się zintegrowanym podejściem, które łączy teorię z praktyką, co pozwala na skuteczne przygotowanie uczniów do realiów rynku pracy. W Szwajcarii edukacja zawodowa odbywa się głównie w formie dualnej, co oznacza, że uczniowie spędzają część czasu w szkołach a część w przedsiębiorstwach. W ramach tego systemu młodzież wybiera jedną z wielu dostępnych ścieżek zawodowych.

W szkole zawodowej Orientierunsschule Murten uczy się w 2025 r. ponad 550 uczniów. Oferta jest dostosowana do aktualnych potrzeb rynku pracy, a szkoła współpracuje z lokalnymi przedsiębiorstwami.

Niemal 70% młodych ludzi na poziomie średnim wybiera kształcenie zawodowe, co świadczy o jego popularności.

Nowa oczyszczalnia ścieków

Podczas wizyty polskich samorządowców dużym zainteresowaniem cieszyła się prezentacja nowej oczyszczalni ścieków. Inwestycja będzie gotowa na początku 2028 roku. Dzięki połączeniu stowarzyszeń zajmujących się oczyszczaniem ścieków z regionu Morat i Chiètres, udało się znaleźć sposób na skuteczne i korzystne rozwiązanie obecnych problemów w regionie. Nowa oczyszczalnia ścieków Seeland Sud, większa i bardziej wydajna, jest najbardziej ekologicznym i ekonomicznym rozwiązaniem: trwale poprawi jakość wody w jeziorze Morat. Obecna oczyszczalnia w Morat zostanie rozbudowana i zmodernizowana, natomiast ta w Chiètres przekształcona w pompownię z osadnikiem wody deszczowej. Instalacje Seeland Sud wykorzystują najnowsze techniki oczyszczania i produkują czystą wodę, która może być bez problemu ponownie wprowadzona do obiegu naturalnego. (KP)

Polsko-Szwajcarski Program Rozwoju Miast

Program wspiera rozwój miast średniej wielkości, zagrożonych marginalizacją. Budżet programu to 327,882 mln franków szwajcarskich, czyli ok. 1,5 mld zł, w tym:

• 278,7 mln franków szwajcarskich (1 mld 282 mln zł) - wkład Szwajcarii,
• 49,182 mln franków szwajcarskich (226,2 mln zł) - wkład krajowy.

Programem zarządza Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej.Więcej informacji o Szwajcarsko-Polskim Programie Rozwoju Miast oraz o Szwajcarsko-Polskim Programie Współpracy znajduje się na:

• oficjalnej stronie Funduszy Szwajcarskich - https://www.programszwajcarski.gov.pl/,
• stronie Związku Miast Polskich.