Na spotkaniu z miastami

Przed obradami Zarządu odbyło się spotkanie z miastami południowej części województwa wielkopolskiego, w którym wzięli udział burmistrzowie z Krotoszyna, Miękini, Mikstatu, Namysłowa, Odolanowa, Sycowa, Żmigrodu oraz prezydenci – Kalisza i Leszna. Uczestnicy mogli zapoznać się z szerokimi działaniami Związku, szczególnie w kontekście legislacji, o których opowiedzieli m.in. Marek Wójcik, pełnomocnik Zarządu ZMP ds. legislacji i sekretarz strony samorządowej KWRiST, Arkadiusz Chęciński, wiceprezes ZMP oraz Andrzej Porawski, dyrektor Biura ZMP. Obecny na spotkaniu senator Andrzej Dziuba poinformował o tym, że już 19 senatorów podpisało projekt ustawy znoszący ograniczenie kadencji w JST, a także o staraniach dotyczących utworzenia nowej partii politycznej, która będzie skuteczniej reprezentować środowisko samorządowe i przedsiębiorców. Z kolei Jacek Sutryk, prezes ZMP wyraził nadzieję, że mimo niekorzystnego dla samorządów wyniku wyborów prezydenckich, powinno udać się już wkrótce przyjąć rozwiązania niezbędne do funkcjonowania miast i gmin, bowiem 70-80% spraw nie wymaga zgody prezydenta RP, ponieważ jest związana z działaniami rządu.

Walka o sensowny system finansowania JST

Marek Wójcik, sekretarz strony samorządowej Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego (KWRiST) odnośnie dochodów JST, zapewnił, że są prowadzone nieustające rozmowy z MF, dlatego że nowa ustawa jest dopiero pierwszym krokiem na drodze do budowania normalnego systemu finansowania JST. Chodzi o to, aby ten system został sensownie ukształtowany w oparciu o praktykę i fakty. Trwają również zabiegi o nowy system finansowania oświaty oraz o nowe standardy finansowania zadań samorządowych, w tym głównie zadań zleconych, które są wciąż znacząco niedofinansowane. M. Wójcik zachęcał miasta do wnioskowania do wojewodów o dodatkowe środki na zadania zlecone. W budżecie państwa bowiem z rezerwy celowej na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej w wysokości 290 mln zł wykorzystano tylko 92 mln zł. W tym roku ta rezerwa wyniesie już 390 mln zł. Przy okazji tego tematu Andrzej Porawski, dyrektor Biura ZMP przypomniał, że Związek wspólnie z GUS-em opracował narzędzie SMUP, dostępne w internecie, które zawiera m.in. jedyną obowiązującą, oficjalnie przyjętą przez GUS, metodologię liczenia kosztów realizacji zadań zleconych. - Na ogół problemem może być uwiarygodnienie wniosków. Jeśli skorzysta się z tej metodologii w uzasadnieniu wniosku, to nie ma możliwości zakwestionowania tego – radził dyrektor.

Pełnomocnik Zarządu ZMP ds. legislacyjnych mówił jeszcze o innych kwestiach, o które walczy Związek. To m.in. pomoc społeczna, piecza zastępcza i domy pomocy społecznej (dotacja nie pokrywa kosztów, tylko 60%), przedszkola (podnoszone standardy, brak finansowania), potrzeby ekologiczne (brak dodatkowych pieniędzy, inicjatywa uzupełnienia – wsparcie obszarów zdegradowanych), miasta na prawach powiatu (nie ma możliwości łączenia dochodów zadań gminnych i powiatowych, krzywdząca konstrukcja systemu wyrównawczego - tylko w tej kategorii samorządów jest ograniczenie). Najważniejszą sprawą, która zostanie wkrótce przesądzona, to determinanty na rok 2026. Organizacje samorządowe ustaliły, że mają być one takie same jak w 2025 roku, gdyż daje to gwarancję lepszej stabilizacji dochodów.

Niezbędne większe zmiany w Prawie oświatowym

M. Wójcik powiedział też, że od 3 miesięcy trwają spotykania przed posiedzeniami KWRiST z MEN i MF dotyczące koniecznych zmian w oświacie, podczas których zostały przekazane postulaty strony samorządowej (2 materiały). Chodzi przede wszystkim o to, aby Prawo oświatowe było bardziej zmienione niż obecnie proponuje się, a także o dołożenie w tym roku 17 mld zł, aby rozpocząć zasypywanie luki oświatowej. Choć MEN mówi, że nie będzie żadnej „kroplówki”, to strona samorządowa ma zamiar się o to bić – gdyż może ona podnieść bazę finansowania edukacji na kolejne lata. Proponowana przez rząd zmiana Prawa oświatowego, choć wciąż w zbyt skromnej wersji, ma przynieść lepszą organizację oświaty: umożliwić tworzenie filii w większym wymiarze, powoływanie jednego dyrektora dla kilku szkół, przy likwidacji szkoły możliwość przekazanie zadania innej gminie (mniej niż 70 uczniów w szkole podstawowej) czy organizowanie w budynkach szkolnych innej działalności (punkt apteczny, żłobek, działania kulturalne dla seniorów). Samorządowcy uważają, że powinni mieć też wpływ na tworzenie następnych przedszkoli i szkół niepublicznych (obecnie jest potrzebna zgoda kuratora) oraz oczekują na większe kompetencje w kwestii finansowania tych podmiotów czy na bardziej sprawiedliwe sposoby rozliczania się między samorządami, jeśli chodzi o szkoły (brak zgody ZGW RP).

Skuteczne interwencje ZMP

Sukcesem ZMP jest np. w sprawie ROP odwrócenie ról i wsparcie JST, nowelizacja ustawy „ukraińskiej” (pieniądze na dzieci z Ukrainy) czy podwyżka wynagrodzeń wójtów, burmistrzów i prezydentów o ok. 5%. M. Wójcik poinformował również, że dzięki interwencji środki na ochronę cywilną będą szybciej niż planowano. Zostaną one szybciej niż 8 sierpnia przeniesione między działami - dopiero wtedy będą mogły być uruchomione konkursy na szkolenia i wyposażenie. – Nie należy bać się wchodzić w przedsięwzięcia infrastrukturalne, które będą realizowane dopiero w przyszłym roku. Program bowiem ma bardzo szeroki katalog wydatków (zakup nieruchomości, dokumentacja projektowa) - przekonywał M. Wójcik. Inne ważne kwestie, których dotyczy lobbing legislacyjny ZMP, to: ustawa „azbestowa” (szczelne okrycie dachu czy dróg, bez zrywania), podział terytorialny (brak jednego stanowiska całej strony samorządowej), zmiana Prawa wodnego, zniesienie dwukadencyjności, ustawa o zrównoważonym rozwoju miast, wsparcie JST w sprawie maksymalnej ceny energii elektrycznej, kompetencje jednostek pomocniczych, mieszkania czynszowe czy oświata niepubliczna.

O pakiecie samorządowym 2.0

Samorządowcy z miast podczas obrad Zarządu ZMP w Kępnie rozmawiali na temat pakietu samorządowego 2.0 (przygotowanego przez ZMP OPOS i ZPP), który 16 lipca ma być przekazany do MSWiA. Zawiera on około 100 rozwiązań, często kosmetycznych. Jak zwracał uwagę Jacek Sutryk, mimo że nie zostały jeszcze przyjęte pierwsze postulaty, jest potrzeba wprowadzania dalszych zmian legislacyjnych. Kontrowersje wzbudziła sprawa możliwości dopłacania JST do odpadów, wody czy ścieków, która została w pierwszym pakiecie uniemożliwiona. Obecnie ustalono, że jednak taka fakultatywna możliwość powinna pozostać. Wcześniej zwrócili na to uwagę urzędnicy z RIO - chodzi o to, aby nie było powodu zarzucania burmistrzowi/prezydentowi braku dyscypliny finansów publicznych, gdy system nie z winy JST się nie równoważy.

Konieczne dalsze prace nad Prawem ochrony środowiska

Zarząd poparł stanowisko Komisji Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska ZMP (w załączeniu) w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska (UDER39). Projekt dotyczy miast na prawach powiatu i wprowadza m.in.: przedłużenie czasu na wydanie nowych decyzji administracyjnych w zakresie gospodarki odpadami w związku z obecnym nawarstwieniem spraw prowadzonych przez te organy, alternatywny tryb wydawania decyzji odnoszących się do prowadzenia badań nad nową techniką dla instalacji, dla których wymagane jest pozwolenie zintegrowane, czy rozwiązania problemu potencjalnych sporów kompetencyjnych. Projektowane zmiany są krokiem w dobrym kierunku mającym na celu usprawnienie procesów administracyjnych, w efekcie częściową deregulację i poprawę warunków prowadzenia działalności gospodarczej. Proponowane zapisy jednoznacznie określają organ odpowiedzialny za wydanie pozwoleń zintegrowanych dla instalacji do magazynowania odpadów niebezpiecznych, co jednak w dalszym ciągu nie rozwiązuje problemu nielegalnego obrotu odpadami niebezpiecznymi i powstających w jego efekcie składowisk, stanowiących zagrożenie dla życia i zdrowia człowieka oraz środowiska. Należy więc wskazać na konieczność dalszych prac w tym zakresie i wprowadzić rozwiązania o charakterze systemowym, które wzmocnią kompetencje poszczególnych organów i instytucji państwa. To podniesie skuteczność działania na każdym etapie procesu związanego z obrotem odpadami niebezpiecznymi, eliminując nieprawidłowości i zapobiegając powstawaniu zagrożeń, a w przypadku stwierdzenia patologii – wykrycie i ściganie sprawców. Przy okazji tej nowelizacji – zwróciła uwagę KGKiOŚ ZMP - należy również doprecyzować przepisy POŚ w sposób jednoznacznie potwierdzający, iż nie ma obowiązku uzyskiwania pozwolenia zintegrowanego przez podmiot prowadzący zbieranie odpadów niebezpiecznych, w tym w ramach punktu selektywnego zbierania odpadów komunalnych (PSZOK).

Planowanie z kompromisową poprawką

M. Wójcik, omawiając projekt ustawy o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (UDER61), poinformował, że opiniowana wersja regulacji jest nieaktualna, gdyż na Zespole ds. Infrastruktury, Urbanistyki i Transportu KWRiST zostało uzgodnione kompromisowe rozwiązanie - prawo do ustalania przez radę gminy ogólnych zasad/warunków Zintegrowanych Planów Inwestycyjnych (ZPI). Przepis da możliwość, ale nie jest obligatoryjny. Daje uprawniania, z których nie trzeba skorzystać, czyli pozostaje dzisiejszy stan (można ustalić bardzo ogólne warunki). Komisja Zagospodarowania Przestrzennego ZMP, odnosząc się do poprzedniej wersji, zaopiniowała ją negatywnie (opinia w załączeniu). Procedowanie ZPI bez uchwały intencyjnej tylko pozornie może przyspieszyć procesy inwestycyjne realizowane w gminach w oparciu o ZPI, faktycznie jednak będzie narażać inwestorów na niepotrzebne koszty i stracony czas. ZPI jest aktem prawa miejscowego, szczególną formą miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, dlatego to rada gminy powinna się wypowiadać, czy należy rozpocząć prace nad zmianą obowiązującego planu miejscowego lub nowego planu miejscowego – napisali w stanowisku członkowie KZP ZMP.

O pomocy dla obywateli Ukrainy i rozwodach pozasądowych

Pozytywnie z uwagami zaopiniowano projekt ustawy o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw (UD249), który przedłuża ochronę tymczasową udzielaną obywatelom Ukrainy uciekającym przed wojną do 4 marca 2026 r. Proponowane zmiany w art. 12 ustawy należy ocenić pozytywnie - pomocą zostaną objęty tylko osoby faktycznie jej potrzebujące. Przyjęcie takiego rozwiązania zmniejszy liczbę osób, którym samorządy mają obowiązek zapewnić zbiorowe żywienie i zakwaterowanie. Tym samym nastąpi obniżenie wydatków ponoszonych przez państwo na ten cel. Doprecyzowania wymagają jednak w art. 12 ustępy - 17 c (świadczenia) i 17 k (wykwaterowanie), a także konieczne jest odpowiednie dostosowanie terminów wykorzystania i zwrotu niewykorzystanych środków. Wątpliwości dotyczą też daty - 4 marca 2026 r. (w środku roku szkolnego).

Pozytywną opinię uzyskał wśród samorządowców z miast członkowskich ZMP projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (DER24), który wprowadza do prawa polskiego – na wzór unormowań obowiązujących w innych państwach – możliwości pozasądowego rozwiązania małżeństwa (rozwodu pozasądowego). Rozwiązanie małżeństwa będzie następowało w drodze czynności podejmowanych przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, który będzie weryfikował spełnienie ustawowych przesłanek rozwodu pozasądowego i dokona odpowiednich wpisów w rejestrze stanu cywilnego. Procedura pozasądowa będzie dostępna będzie wyłącznie dla małżonków niemających wspólnych małoletnich dzieci.

Zarząd postanowił, że nie jest w stanie zaopiniować projektu ustawy o związkach partnerskich (Lewica), ponieważ ma on wadę konstytucyjną – nie gwarantuje środków na jego realizację.

Wyższe progi w PZP

Członkowie Zarządu zapoznali się też z projektem stanowiska w sprawie dotyczącego rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy - Prawo zamówień publicznych oraz niektórych innych ustaw, w którym pozytywnie ocenia się podjęcie przez Radę Ministrów inicjatywy ustawodawczej w sprawie podwyższenia progu stosowania ustawy Prawo zamówień publicznych (PZP). Zaproponowana zmiana nie realizuje jednak w pełni stawianych przed nią w uzasadnieniu celów, dlatego powinno być wyższe podniesienie tego progu: do 250 000 złotych w zakresie zamówień dotyczących dostaw i usług oraz 350 000 złotych w zakresie zamówień dotyczących robót budowlanych. Jednoznacznie negatywnie ocenia się propozycje i stanowiska innych interesariuszy prezentowane na wcześniejszym etapie procesu legislacyjnego, które pod pozorem zmiany wyłącznie zakresu analizy potrzeb i wymagań mają prowadzić do ograniczenia ustawowych przesłanek udzielania tzw. zamówień in house. W pełni należy z tego powodu podtrzymać stanowisko wyrażone na posiedzeniu w Sopocie w 14 kwietnia 2025 roku, iż „zastosowanie przepisów dotyczących zamówień publicznych nie powinno zakłócać swobody organów samorządowych w wykonywaniu powierzonych im zadań dotyczących usług publicznych, poprzez wykorzystanie ich własnych zasobów.” Ustalono, że ze względu na to, iż prace nad tą nowelizacją są już zaawansowane, ww. argumenty i postulaty zostaną wykorzystane przy kolejnych pracach nad zmianami w PZP.

Więcej środków na oświatę, żywienie w szpitalach i pomoc prawną

Członkowie Zarządu zdecydowali o przekazaniu szczegółowych uwag miast do projektu rozporządzenia MEN ws. sposobu podziału łącznej kwoty potrzeb oświatowych między JST w roku 2026. Zwracano m.in. uwagę, że niczego on nie poprawia w jakości i finansowaniu oświaty. Przedstawiciele miast domagają się stanowczo od resortu edukacji szacunków, prawidłowego oszacowania potrzeb finansowych oraz zdecydowanych kroków poprawiających efektywność wydawania środków publicznych w oświacie. W podjętym podczas Zgromadzenia Ogólnego ZMP w Krakowie stanowisku można przeczytać: „Wprowadzona w 2024 roku zmiana systemu finansowania JST, w ogólnych założeniach korzystna, spowodowała wpisanie na stałe do tego systemu niedofinansowania oświaty w ogromnej skali, do której doprowadzono w poprzednich latach. Do ustawy wpisano bowiem konkretną kwotę potrzeb finansowych w oświacie, która była zwaloryzowaną kwotą części oświatowej subwencji ogólnej z roku 2024, to znaczy kwotą niższą o ponad 40 mld zł od wydatków bieżących JST na oświatę.” 

Podobną decyzję – przekazanie uwag – podjęto wobec projektu rozporządzenia MRiT ws. warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Po stosownych korektach projekt powinien zostać przekazany do ponownego zaopiniowania. 

Jeśli chodzi projekt rozporządzenia MZ ws. standardu organizacyjnego żywienia w podmiocie leczniczym wykonującym działalność leczniczą w rodzaju świadczenia szpitalne (MZ 1789), Zarząd wniósł o zagwarantowanie odpowiednich środków na realizację tego zadania. 

Podobnie jak w sprawie projektu rozporządzenia MRPiPS ws. szczegółowego sposobu i trybu organizowania stażu dla bezrobotnych, które chociaż proponuje dobry kierunek, jednak również nie zapewnia wystarczających pieniędzy. Dopiero po ich zagwarantowaniu Zarząd będzie mógł pozytywnie zaopiniować tę regulację. 

Bez uwag przyjęto projekt rozporządzenia MF zmieniającego rozporządzenie ws. szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych. 

Natomiast negatywnie zaopiniowano projekt MS ws. wysokości kwoty bazowej w 2026 r. Chodzi o organizację systemu nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego i edukacji prawnej, na które są przeznaczane wciąż zaniżone środki (podwyżka powinna być dwukrotnie wyższa), co powoduje obniżenie jakości świadczenia tych usług.

Wsparcie dla gospodarki ściekowej i infrastruktury dla rowerów

W kwestii projektu sprawozdania z wykonania Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych w latach 2022 i 2023 Zarząd upomniał się o nowe narzędzia prawne i finansowe, gdyż dokument ten wyraźnie wskazuje na wyhamowanie skali przedsięwzięć. A. Porawski przypomniał, że kilka lat temu potrzeby gospodarki wodno-kanalizacyjnej na lata 2018-2027 oszacowano na 93 mld zł (Raport „Potrzeby inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego do 2020 r. i po 2020 r. w zakresie wybranych rodzajów infrastruktury oraz możliwości ich finansowania funduszami unijnymi” na zlecenie MIiR).

Zarząd poparł projekt stanowiska ZMP ws. koniecznych zmian legislacyjnych ułatwiających inwestycje rowerowe, który został wniesiony przez przewodniczącego RM Łodzi, Bartosza Domaszewicza w trakcie Zgromadzenia Ogólnego. Chodzi o utworzenie specjalnej procedury inwestycyjnej dla infrastruktury rowerowej, umożliwiającej realizację dróg rowerowych poza pasami drogowymi, która powinna obejmować: decyzję lokalizacyjną, pozwolenie na budowę, decyzję podziałową oraz możliwość uzyskania prawa do dysponowania nieruchomościami na cele budowlane. W stanowisku postuluje się ponadto o: skrócenie i uproszczenie procedur administracyjnych, z uwzględnieniem wymogu racjonalności terminów w kontekście wykorzystania środków unijnych oraz wprowadzenie sprawnych mechanizmów pozyskiwania gruntów, obejmujących jasne reguły nabywania nieruchomości Skarbu Państwa czy JST i możliwość ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości prywatnych w przypadkach uzasadnionego interesu publicznego (z zachowaniem sprawiedliwych odszkodowań). Zdecydowano o skierowaniu tego stanowiska do Ministra Infrastruktury. 

Członkowie Zarządu zaakceptowali też - kierunkowo do adekwatnego stosowania - wniosek Anny Mackiewicz, zastępczyni prezydenta Bydgoszczy, zgłoszony podczas ZO ZMP, w sprawie stylu i konstrukcji treści stanowisk i apeli.

Joanna Proniewicz, rzecznik prasowa ZMP

Załączniki:
Opinia Komisji Zagospodarowania Przestrzennego ZMP
Opinia Komisji Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska ZMP