W spotkaniu Zarządu wzięli udział przedstawiciele miast województwa świętokrzyskiego, senator Andrzej Dziuba oraz byli prezydenci miasta-gospodarza: Jarosław Wilczyński, Zdzisław Kałamaga oraz Lech Janiszewski.

Klimat wokół samorządów

Obecny na obradach senator A. Dziuba mówił na temat bieżących prac Senatu dotyczących JST (projekt ustawy wdrażającej dyrektywę UE w sprawie jakości wody). Jego zdaniem wiele projektów ustaw przygotowanych przez Senat, które nie obciążają budżetu państwa, nie znalazło się na ścieżce legislacyjnej, co tylko potwierdza tezę, że nie ma obecnie dobrego klimatu wokół samorządu. Magdalena Czarzyńska-Jachim, prezydentka Sopotu przekazała natomiast informację z Komitetu Regionów, gdzie dominuje dyskusja o wieloletnich ramach finansowych przyszłego budżetu europejskiego, który zakłada większą centralizację niż do tej pory, co budzi sprzeciw w całej Europie. Na razie stanowisko takie spowodowało odrzucenie przez Parlament Europejski propozycji KE.

O bieżącej legislacji

Marek Wójcik, sekretarz strony samorządowej Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego omówił prace tego gremium oraz Parlamentu, w tym kwestie dotyczące zniesienia dwukadencyjności (senacka propozycja i inicjatywa komisji nadzwyczajnej ds. zmian w kodyfikacjach zakończyła pierwsze czytanie zmian w Kodeksie wyborczym, kasującym art. 11 par. 4 i wprowadzającym ograniczenie zasiadania wójta/burmistrza/prezydenta w radach powiatów i województw, a w bieżącej kadencji – zakaz udziału w przedterminowych wyborach dla dwukadencyjnych wójtów/burmistrzów/prezydentów) oraz ustawy Prawo wodne wdrażającej dyrektywę w sprawie jakości wody (zdecydowano się po stronie samorządowej na wybranie 6 kluczowych poprawek z kilkudziesięciu zgłoszonych, aby nie było drugiego veta Prezydenta RP wobec drugiej wersji projektu; wdrożenie ustawy ma zapobiec płaceniu przez nasz kraj 144 tys. euro dziennie od 2022 roku). 

Zastępca dyrektora Biura ZMP powiedział także o innych procedowanych projektach dotyczących: taryf za wodę (opinia negatywna ZMP i strony samorządowej), rozliczania się między samorządami a prowadzącymi niepubliczne przedszkola (wycofanie się MEN z propozycji zamrożenie dotacji na poziomie 103%, apel strony samorządowej do MEN w sprawie finansowania zadań oświatowych), finansów samorządowych (podział rekompensaty dla poszkodowanych JST przez źle wyliczone udziały w CIT – 1,4 mld zł; środki na dzieci ukraińskie – ostatnia transza, potem środki z potrzeb edukacyjnych); JST, które w 2026 roku otrzymają dochody niższe niż 4% w stosunku do roku poprzedniego, powinny mieć dołożone środki z rezerwy – trudno będzie uzyskać konsensus po stronie samorządowej), 3 projektów ustaw o planowaniu przestrzennym (poprawka ZMP - „wuzetki” tylko dla zapisanych w księdze wieczystej), rezerwy drogowej (350-380 mln zł), opłat cmentarnych (potrzebna nowelizacja przepisów), dostępu do informacji publicznych (konieczne zmiany, procedowanie w toku), rozwiązań w sprawie psychologów (pracownicy pomocy społecznej będą mogli znaleźć się w rejestrze). – Z inicjatywy Związku Miast Polskich albo udało się pozyskać, albo ochronić samorządy przed stratą finansową na kwotę rocznie od 2 do 8 mld zł. – podkreślał M. Wójcik. Poinformował też, że na mocy rozporządzenia w składzie strony samorządowej KWRiST nie będzie już Związku Samorządów Polskich.

Niewiarygodne dane statystyczne

Andrzej Porawski zwracał uwagę, że należy protestować przeciwko niewiarygodnym danym GUS, które kształtują determinanty wpływające na redystrybucję środków między samorządami o wartości miliardów złotych. – Nie może być tak, że kulawa statystyka publiczna w Polsce, decyduje o miliardowych różnicach w dochodach JST – mówił dyrektor Biura ZMP.

Dyrektor Biura poinformował także o pracach nad wstępnym projektem ustawy o zrównoważonym rozwoju miast. Miasta wciąż nadsyłają swoje uwagi. Podczas spotkań, które się już odbyły, udało się przekonać autorów, aby poszerzyć zakres zadań własnych związku rozwojowego (obok transportu publicznego powinna znaleźć się też: koordynacja szkolnictwa zawodowego z rynkiem pracy, niektóre instytucje kulturalne oraz zadania z zakresu pomocy społecznej zlecone przez administrację rządową). Więcej – TUTAJ.

Depopulacja wymaga stanowczych działań

Podczas posiedzenia w Ostrowcu Św. przyjęto stanowisko w sprawie przeciwdziałania dramatycznym skutkom kryzysu demograficznego, w którym Zarząd ZMP przyjmuje z wielkim niepokojem opublikowane w listopadzie br. przez GUS symulacje zmian demograficznych w Polsce, opracowane na podstawie faktycznych danych z ostatnich lat, które znacznie się różnią od przyjętych w oficjalnej prognozie. Wynikają z niej wnioski, które muszą niezwłocznie zostać uwzględnione przy konstruowaniu polityk publicznych przez poszczególne resorty, regiony i samorządy lokalne. Zmiany zachodzą tak szybko, że dalsze odkładanie koniecznych działań zagraża podstawowym interesom państwa. Depopulacja w wielu miejscach stawia pod znakiem zapytania efektywność zasadniczego podziału administracyjnego kraju – rośnie liczba gmin, w tym także małych miast, które nie są w stanie wykonać przydzielonych im ustawami zadań publicznych. Zwiększa się zasięg obszarów zagrożonych trwałą marginalizacją, pogłębiany przez procesy migracyjne, trwają niekorzystne zmiany przestrzenne wokół miast. Nikt nie zajmuje się zintegrowanym monitorowaniem tych procesów, ani tym bardziej nie prowadzi analizy danych, które ułatwiłyby przygotowanie niezbędnych zmian. 

Dlatego Związek oczekuje od władz centralnych szybkiego uchwalenia Strategii Rozwoju Kraju 2035 i podjęcia działań, które realnie pomogą społecznościom lokalnym w przeciwdziałaniu skutkom kryzysu. Chodzi o odzyskanie pełnej autonomii w zakresie kształtowania sieci szkół, przywrócenie departamentu gospodarki komunalnej, który powinien monitorować te procesy i proponować adekwatne rozwiązania legislacyjne, przemodelowanie polityki społecznej (w tym zakresu zadań przydzielonych gminom i powiatom ponad ćwierć wieku temu), ustanowienie dostosowanych do wyzwań przepisów dotyczących dostępnego mieszkalnictwa czy samodzielności energetycznej, bazującej na energetyce rozproszonej, w tym komunalnej. „Formułując uwagi do projektu Strategii Rozwoju Polski 2035 (stanowisko z dnia 24 października br.), podkreśliliśmy, że realizacja większości wskazanych w niej celów i priorytetów – w tym odnoszących się do wyżej wymienionych wyzwań – jest możliwa tylko w ramach współdziałania samorządów lokalnych i regionalnych z administracją centralną. Wymaga to porozumienia rząd – samorząd, dotyczącego wspólnej realizacji Strategii. Najnowsze dane dobitnie pokazują, jak bardzo pilne jest jego osiągnięcie i przystąpienie do konkretnych działań.” – można przeczytać w stanowisku.

Konieczne wsparcie dla gospodarki komunalnej

Członkowie Zarządu w podjętym stanowisku postulują również zmianę przepisów dotyczących obniżenia w 2025 roku poziomu przygotowania do ponownego użycia i recyklingu z 55% na 50%. Zaapelowano o wsparcie JST w realizacji gospodarki odpadami komunalnymi w sposób umożliwiający im osiąganie wyższych, ale i odpowiadający realnym możliwościom poziomów przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych.

Zdaniem ZMP, Ministerstwo Klimatu i Środowiska powinno podjąć zdecydowane działania umożliwiające obniżenie poziomów także w kolejnych latach, przy jednoczesnym ujednoliceniu metodyki obliczania tych poziomów. Mimo że gminy systematycznie inwestują środki finansowe w poprawę selektywnej zbiórki odpadów i rozwój instalacji komunalnych do sortowania odpadów oraz podejmują szereg działań edukacyjnych, których celem jest promowanie ekologicznych postaw wśród mieszkańców i przedsiębiorców, to osiągnięcie tak wysokich i skokowo wzrastających wskaźników (szczególnie w latach 2024 i 2025) jest bardzo istotnym wyzwaniem wręcz niemożliwym do spełnienia dla prawie wszystkich gmin w Polsce.

Osiągnięciu wskazanych wskaźników nie służy też wprowadzony w bieżącym roku „system kaucyjny”. Aktualny kształt tego systemu bez wdrożenia systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta może spowodować wzrost kosztów zagospodarowania pozostałych frakcji odpadów. Sytuacja ta wraz z wysokimi kosztami kar, jakie będą musiały płacić gminy za nieosiąganie wskaźników przewidzianych w ustawie, spowoduje, że JST będą miały znacząco ograniczone środki na działania związane z unowocześnianiem instalacji składowania i unieszkodliwiania odpadów, działania edukacyjne wśród mieszkańców zachęcające do lepszej segregacji.

Ciała doradcze do uregulowania   

W trakcie opiniowania projektu ustawy o zm. ustawy o samorządzie gminnym, o samorządzie powiatowym oraz o samorządzie województwa (UD 219), który tworzy podstawy prawne do fakultatywnego funkcjonowania w samorządach rad kobiet, zwrócono uwagę na konieczność generalnego uporządkowania i uregulowania w ustawie wszystkich ciał doradczych w JST. W Polsce działa już ponad 70 rad w całej Polsce na różnych szczeblach samorządu (łącznie 1500 kobiet), a propozycja takiej regulacji dotyczącej rad kobiet jest inicjatywą oddolną wychodzącą z tego środowiska. Chodzi o pewne uregulowania (diety, delegacje), które w obecnym stanie prawnym zależą tylko od dobrej woli władz lokalnych. Opinia w tej sprawie zostanie przygotowana i przyjęta obiegowo przez Zarząd.

O znoszeniu barier funkcjonowania JST

Zarząd ZMP pozytywnie zaopiniował projekt ustawy o likwidacji barier utrudniających funkcjonowanie jednostek samorządu terytorialnego (UD309), który stanowi inicjatywę oddolną przedstawicieli strony samorządowej Komisji Wspólnej (w tym ZMP). Przypomnijmy, że 4 listopada 2024 r. podczas spotkania z Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji przedstawiciele strony samorządowej KWRiST przekazali opracowany pakiet propozycji zmian legislacyjnych, dotyczących przywrócenia autonomii samorządom, prowadzących do poprawy jakości usług publicznych oraz realizacji konstytucyjnej zasady pomocniczości w zakresie utraconych na przestrzeni ostatnich lat zadań i kompetencji. 

Procedowany projekt, przygotowany na tej podstawie, obejmuje m.in.: umożliwienie przeprowadzania obrad komisji organów stanowiących JST w formie zdalnej za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość; kluczowe, definitywne przesądzenie, że gmina może określić samodzielnie zadanie publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej lub sposób jego realizacji i finansowania, chyba że ustawa stanowi inaczej; zdefiniowanie pojęcia: „liczba mieszkańców gminy” - odwołanie się do obiektywnego wskaźnika określonego w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego; zmianę treści przepisów regulujących zadania własne gminy, polegających na dostarczeniu energii elektrycznej, cieplnej i gazu, formułując te zadania jako zaopatrzenie w energię elektryczną, cieplną i gaz, z uwzględnieniem promowania rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz efektywności energetycznej; zniesienie ograniczenia liczby zastępców wójta (burmistrza, prezydenta miasta), która obecnie jest uzależniona od liczby mieszkańców gminy, liczonych według kryteriów GUS; przyznanie radzie gminy fakultatywnej możliwości określenia zasad, na jakich członkom komisji wyborczych do organów jednostek pomocniczych będzie przysługiwać dieta; uregulowanie możliwości zmiany uchwały lub zarządzenia organu gminy bez dalej idącej ingerencji wojewody (tzn. zanim wojewoda stwierdzi ich nieważność ze względu na sprzeczność z prawem). 

W przygotowaniu jest też Pakiet 2.0 zmian, który zawiera regulacje dotyczące m.in.: klauzul generalnych, sprzedaży nieruchomości zabytkowej z bonifikatą, zwiększenia uprawnień właściciela lokalu komunalnego czy rozszerzenie dokonywania zmian w limitach zobowiązań i kwot wydatków na realizację przedsięwzięcia ujętego w wieloletniej prognozie finansowej bez względu na źródło jego finansowania. Zarząd zaapelował o pilne i szybkie przyjęcie projektu. Podczas dyskusji zgłoszono postulat, aby prezydent czy burmistrz miał prawo niepowoływania zastępcy, jeśli nie ma takiej potrzeby.

Energetyczne i drogowe regulacje

Pozytywnie zaopiniowano projekt ustawy o zm. ustaw w celu usprawnienia mechanizmów wsparcia odbiorców energii elektrycznej i ciepła (UD330), który m.in. reguluje korzystnie dla JST kwestie związane z bonem ciepłowniczym w 2026 roku. Nowela umożliwia poinformowanie gospodarstw domowych o bezprzedmiotowości składania wniosków o wypłatę bonu ciepłowniczego, a w przypadku złożenia takiego wniosku daje prawo organowi pozostawienie go bez rozpoznania, bez potrzeby generowania zbędnych czynności. Samorządowcy z miast wskazywali, że nie dotyczy to 2025 roku, dlatego, gdyby koszty po stronie JST byłyby jednak duże, należałoby w kolejnej nowelizacji wprowadzić mechanizm rekompensujący np. z poziomu wojewody.

Pozytywną opinię ponadto otrzymał prezydencki projekt ustawy o zm. niektórych ustaw w celu obniżenia kosztów energii elektrycznej oraz finansowaniu systemów wsparcia energetyki ze środków z handlu uprawnieniami do emisji CO2, który proponuje doprecyzowanie przepisów w zakresie wydatkowania środków pochodzących z ETS, tak aby były wydatkowane na zadania związane z transformacją energetyczną, a także zakłada, że środki z EFS mają być przeznaczane na finansowanie rekompensat opłat OZE, opłaty mocowej, kogeneracyjnej czy przejściowej w związku z wprowadzeniem stawki 0 zł dla odbiorców końcowych energii elektrycznej, oraz obniżenie VAT z 23 do 5%. Celem projektu jest ograniczenie nadmiernych kosztów ponoszonych przez odbiorców końcowych.

Podobną opinię wydano wobec prezydenckiego projektu ustawy o zm. ustawy – Prawo o ruchu drogowym, który zakłada dostosowanie obowiązującego prawa do postępu technologicznego w branży motoryzacyjnej, a jednocześnie wprowadzenie rozwiązań deregulacyjnych w prawie, które mogą usprawnić proces prowadzenia prac badawczych nad pojazdami samochodowymi wyposażonymi w nowoczesne systemy zautomatyzowania oraz zwiększyć poziom bezpieczeństwa w ruchu drogowym w Polsce. Podobny projekt przygotowuje strona rządowa. Wątpliwości dotyczą zbyt małej ilości środków finansowych.

Opieka i zdrowie

Członkowie Zarządu zdecydowali o odstąpieniu od opiniowania i przekazaniu uwag miast do projektów o opiece długoterminowej (UD326 - definicje są nieprzejrzyste, np. opiekuna nieformalnego i brakuje wskazania źródła finansowania).

Zarząd ZMP opiniował też projekt ustawy o zm. ustawy o Funduszu Medycznym (prezydencki), który przewiduje utworzenie dwóch nowych subfunduszy: infrastruktury bezpieczeństwa, który finansowałby inwestycje związane z zapewnieniem ciągłości i bezpieczeństwa funkcjonowania systemu ochrony zdrowia w sytuacjach kryzysowych, w tym działań wojennych, a także subfunduszu chorób rzadkich u dzieci, który zapewniałby stałe finansowanie dla leczenia pacjentów do ukończenia 18. roku życia, dla których obecnie najczęstszym sposobem zdobycia środków na opłacenie diagnostyki oraz leczenia jest prowadzenie zbiórek publicznych. Za pozytywne rozwiązanie uznano 100-procentowe dopłaty do profilaktycznych programów zdrowotnych JST, tylko z zastrzeżeniem, że powinny dotyczyć wszystkich samorządów, a nie wybranych.

Opłata turystyczna i najem krótkoterminowy

Przedstawiciele miast członkowskich zasiadający w Zarządzie postanowili przesłać uwagi z miast do projektu o zm. ustawy o podatkach i opłatach lokalnych oraz ustawy o dochodach JST (Polska 2050), który zakłada rezygnację z korelacji możliwości poboru opłaty miejscowej (turystycznej) z normami klimatycznymi, walorami klimatycznymi, czy warunkami umożliwiającymi pobyt osób w celach turystycznych, wypoczynkowych, czy szkoleniowych. Podobny projekt przygotowuje rząd. W opinii Zarządu nie ma zgody na jakiekolwiek ograniczenie zakresu lub na likwidację opłaty uzdrowiskowej, służącej realizacji zadań zapewniających warunki do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego.

W kwestii projektu ustawy o najmie krótkoterminowym (Polska 2050), zdecydowano, aby poczekać na rządową regulację, ponieważ ww. jest zbyt restrykcyjna, nieproporcjonalna oraz niedostosowana do złożoności rynku najmu krótkoterminowego (budząca wątpliwości zgoda wspólnoty mieszkaniowej). Wprowadzenie takiej regulacji wymaga szerszych konsultacji z interesariuszami rynku, JST i ekspertami prawa mieszkaniowego i gospodarczego. Kompromisu będzie wymagało vacatio legis – nie może być ani zbyt długie, ani zbyt krótkie. Magdalena Czarzyńska-Jachim zwróciła też uwagę na to, że wykreślenie z ewidencji powinno być związane z dobrze zdefiniowanymi sytuacjami (sankcjami), które mogą to powodować. Kontrowersyjne są też kary, które nie będą wpływać do lokalnych budżetów (powinny być na to dodatkowe środki).

Pozytywne opinie 

Pozytywnie zaopiniowano projekt ustawy o zmianie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Lewica, tzw. trzynastki dla pracowników instytucji kultury), a także projekt o zmianie ustawy o radiofonii i telewizji oraz niektórych innych ustaw w zaproponowanym kształcie.

W sprawie projektu rozporządzenia RM ws. gmin, na których terenie będą stosowane szczególne zasady związane z realizacją inwestycji celu publicznego w zakresie CPK, postanowiono zwrócić się do Grodziska Mazowieckiego o uwagi. Zasiadający w Zarządzie ZMP pozytywnie zaopiniowali projekt rozporządzenia MFiPR ws. udzielania regionalnej pomocy inwestycyjnej w ramach programów regionalnych na lata 2021-2027, MKiDN w sprawie wykazu podmiotów zobowiązanych do sporządzenia planu ochrony dóbr kultury na czas wojny oraz trybu zgłaszania podmiotów w celu wpisania ich do wykazu i RM zmieniające rozporządzenie w sprawie dróg krajowych lub ich odcinków, na których pobiera się opłatę elektroniczną oraz wysokości stawek opłaty elektronicznej. 

W sprawie rozporządzenia ME zm. rozporządzenie w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli, zdecydowano o przekazaniu uwag z miast (konieczne doprecyzowanie sytuacji w związku z usunięciem obowiązku opiniowania przez Kuratorium Oświaty projektu arkusza organizacji przedszkola/szkoły - bez tego organ prowadzący zmuszony byłby, wbrew regulacjom ustawowym, dokonywać czynności zastrzeżonych ustawowo dla innych podmiotów).

W obronie branży hutniczej

Zarząd ZMP obradujący w Ostrowcu Świętokrzyskim poparł również stanowisko branży hutniczej w sprawie ochrony rynku stali oraz wsparcia rozwoju hutnictwa w Polsce, w którym wskazano, że polskie hutnictwo żelaza i stali ma strategiczne znaczenie dla gospodarki narodowej, bezpieczeństwa militarnego i energetycznego oraz zatrudnienia w regionach przemysłowych. w opinii tego sektora gospodarki produkcja stali w Polsce w ostatnim roku osiągnęła najniższy poziom w całej powojennej historii kraju, zaś zatrudnienie spadło aż sześciokrotnie. Branże hutnicza jest bezsilna wobec m.in.: wysokich cen energii elektrycznej w Polsce, gwałtownego i niekontrolowanego wzrostu importu taniej stali spoza Unii Europejskiej, kosztów emisji CO2 w ramach systemu EU ETS i konieczności ponoszenia w krótkim horyzoncie czasowym ogromnych nakładów na inwestycje w dekarbonizację i technologie niskoemisyjne. Dlatego apeluje do Rządu RP, Komisji Europejskiej o m.in.: wprowadzenie mechanizmów wsparcia dla przemysłów energochłonnych, w tym preferencyjnych taryf energii elektrycznej (ok. 50 EUR/MWh) dla hut, ograniczenie eksportu złomu stalowego poza granice Polski i zapewnienie dostaw krajowej stali na kluczowe inwestycje w ramach zamówień publicznych.

Przed posiedzeniem Zarządu odbył się briefing prasowy ZMP z udziałem: Artura Łakomca, prezydenta Ostrowca Św., członka Zarządu ZMP, Arkadiusza Chęcińskiego, prezydenta Sosnowca, wiceprezesa ZMP, Magdaleny Czarzyńskiej-Jachim, prezydentki Sopotu, skarbniczki ZMP, Andrzeja Porawskiego, dyrektora Biura ZMP i Marka Wójcika, z-cy dyrektora Biura ZMP, pełnomocnika ds. legislacyjnych.

Joanna Proniewicz, rzecznik prasowa ZMP