Komunikat z posiedzenia Komisji Małych Miast Związku Miast Polskich
Braniewo, 29-30 września 2016 r.

Kolejne posiedzenie Komisji Małych Miast odbyło się w Braniewie w dniach 29 i 30 września br. wg następującego porządku obrad:
1. Informacja o pracach Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego i Zarządu ZMP.
2. Wyzwania stojące przed małymi miastami w kontekście zapowiadanych zmian w oświacie
3. Rewitalizacja – przykłady modelowe:
a) w programie MR w ramach PO PT – Modelowa rewitalizacja
4. Rozwój małych miast:
a) w Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju
b) dobre przykłady z lat ubiegłych

Obradom przewodniczył wiceprzewodniczący Komisji Marek Wesołowski, burmistrz Kleczewa. W posiedzeniu Komisji wzięli również udział zaproszeni goście: Aleksandra Kułaczkowska z Wydziału Wsparcia JST w Departamencie Programów Pomocowych Ministerstwa Rozwoju, Marek Olszewski, przewodniczący Związku Gmin Wiejskich i współprzewodniczący Zespołu ds. Edukacji, Kultury i Sportu KWRiST oraz radni i dyrektorzy braniewskich szkół.

Informację z prac Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego przedstawił Andrzej Porawski, dyrektor Biura Związku, Sekretarz Strony Samorządowej KWRiST. Poinformował członków Komisji, że ostatnio wiele emocji wzbudził resortowy projekt ustawy o zmianie ustawy o Regionalnych Izbach Obrachunkowych, który został już przez Związek zaopiniowany negatywnie. Zdaniem ZMP została tu naruszona zasada samodzielności jednostek samorządu terytorialnego, która jest zagwarantowana w Konstytucji RP (art.165). Inne artykuły Konstytucji rozwijają te zasady, między innymi w zakresie nadzoru nad JST. Nadzór ten w tym także finansowy, prowadzony przez RIO może być sprawowany wyłącznie na podstawie kryterium legalności (art. 171). Pierwotna wersja projektu przewidywała prowadzenie nadzoru nad JST także na podstawie kryterium gospodarności, co pozostaje w rażącej sprzeczności z przytoczonymi powyżej postanowieniami Konstytucji RP. Projekt ustawy rozszerza zakres podmiotowy prowadzonej przez RIO kontroli także na podmioty nie pozostające w relacji zależności od jednostek samorządu terytorialnego. Dlatego zakres ten, określony w art. 1 ust. 2 ustawy, powinien pozostać bez zmian, ponieważ wyczerpuje on listę podmiotów zależnych od JST, a ponadto obejmuje wszystkie inne podmioty w zakresie, w jakim wykorzystują one dotacje z JST.

Projekt ustawy całkowicie likwiduje podstawowe założenie ustrojowe, jakie towarzyszyło utworzeniu RIO. ich niezależność od administracji rządowej. Dlatego też należy negatywnie zaopiniować proponowany w projekcie sposób powoływania prezesów RIO, który de facto uzależnia izby od rządu. Możliwym do przyjęcia rozwiązaniem mógłby być konkurs, jednak skład komisji konkursowej powinien gwarantować niezależność jej decyzji (mógłby być następujący: dwóch przedstawicieli rządu, dwóch przedstawicieli strony samorządowej Komisji Wspólnej Rządu i ST oraz po jednym przedstawicielu kolegium danej RIO i krajowej reprezentacji RIO). W połowie września pojawił się projekt, który wprowadza klauzulę natychmiastowej wykonalności z mocy prawa w przypadku wprowadzenia przez premiera komisarza. Na takie rozwiązanie również nie ma zgody strony samorządowej. Zdaniem samorządowców może się tak dziać, jeśli nie można uchwalić budżetu lub jeśli przez 6 miesięcy nie funkcjonuje organ samorządu.

Przedstawiciele Strony Samorządowej poprosili również o dyskusje systemowe na posiedzeniach Komisji Wspólnej, ponieważ od dłuższego już czasu opiniowany jest szereg projektów ustaw, a nie ma czasu kompleksowo skupić się na najważniejszych tematach. Najbliższa taka dyskusja systemowa ma się odbyć na temat proponowanej zmiany prawa wodnego. Nowelizacja ta zdaniem samorządów będzie miała wpływ nie tylko na podwyższenie cen wody, ale również (jak wskazują przedsiębiorcy) na ceny ich produktów. Kolejnym ważnym tematem, który w najbliższym czasie powinien być omówiony jest sprawa wdrażania środków europejskich. Aktualny poziom wdrażania funduszy unijnych z perspektywy lat 2014–2020 ma certyfikację kwalifikowalności wydatków na poziomie 1 proc., w 3 województwach wynosi ona 0 proc. (dane z początku września), a za chwilę skończy się 3. rok z perspektywy unijnej 2014-2020! Jest mało wniosków składanych przez gminy, ponieważ gminy zadłużyły się w poprzedniej perspektywie i aktualnie nie posiadają środków na wkład własny. Zarząd ZMP postanowił poruszyć ten temat na najbliższym posiedzeniu KWRiST.

W punkcie 2 głos zabrał Marek Olszewski, który jako współprzewodniczący Zespołu ds. Edukacji, Kultury i Sportu KWRiST, przedstawił przebieg prac nad proponowanym wprowadzeniem przez Ministerstwo Edukacji zmian w oświacie - Zawsze oczekujemy, że parter rządowy będzie brał pod uwagę racjonalne przesłanki i będzie mu zależało na tym, aby samorządowi się udało - powiedział Marek Olszewski. - Dlatego z niepokojem patrzymy na to, że samorządowcy nie otrzymują wyczerpujących odpowiedzi na zadawane pytania, na to, że zostało niewiele czasu na konstruowanie budżetów na przyszły rok, a nie znamy jeszcze konkretnych propozycji ze strony Ministerstwa Edukacji. Ostatnio pojawiły sie 2 projekty dotyczące zmian w oświacie, które dopiero będą konsultowane na zespole edukacji. W projektach tych na wiele decyzji ze strony samorządów są krótkie terminy, a na dodatek nie będziemy mieli tu samodzielności, ponieważ to kurator będzie podejmował ostateczną decyzję o likwidacji szkół. Algorytm, który dzieli subwencję oświatową, został zbudowany do obecnej struktury szkół. Zdaniem samorządowców, to samorządy będą ponosić odpowiedzialność za chaos, jaki zapanuje w gminach. Dlatego, jeżeli mamy wprowadzać nową reformę, niech to nastąpi od roku 2018. Każdy rząd zmieniając ustrój szkolny musi dać narzędzia, pieniądze i czas na podjęcie przemyślanych decyzji. W chwili obecnej żaden z tych warunków nie został spełniony. Ostatecznie Komisja poparła stanowisko Zarządu Związku Miast Polskich, iż likwidacja gimnazjów będzie bardzo kosztowana i nie jest potrzebna. Każda gwałtowna zmiana w systemie oświaty niesie za sobą koszty i zaburzenia. Gminy, które podjęły duży wysiłek, aby zbudować dla swojej młodzieży nowe gimnazja - często zaciągnęły na ten cel kredyty i wzięły pieniądze unijne - w tej sytuacji wpadają w ogromne kłopoty. W stanowisku wyrażono brak akceptacji dla dokonanej ostatnio zmiany w systemie oświaty, która uzależnia decyzję gmin dotyczące sieci szkół od zgody kuratora. Za uczciwą, choć spóźnioną o rok, uznano z kolei propozycję MEN objęcia od przyszłego roku częścią oświatową subwencji ogólnej 6-latków w przedszkolach. Doceniono zmianę przepisów dotyczących rozliczania dotacji przekazywanych przez gminy i powiaty podmiotom prowadzącym przedszkola i szkoły niepubliczne, co uniemożliwi liczne, bezkarne nadużycia i z zadowoleniem przyjęto deklarację złożoną przez szefową resortu edukacji dotyczącą stworzenia platformy dialogu trójstronnego w oświacie z udziałem przedstawicieli rządu (MEN), pracodawców (JST) i pracowników (związki zawodowe).

W punkcie 3 głos zabrała Aleksandra Kułaczkowska z Wydziału Wsparcia JST w Departamencie Programów Pomocowych
Ministerstwa Rozwoju, która przybliżyła członkom Komisji zakres projektów, jakimi zajmuje się Departament i zachęciła do składania nowych wniosków. Następnie członkowie Komisji przedstawili przykłady rewitalizacji w swoich miastach.
Prezentowano przykłady z Braniewa, Nowego, Żychlina, Głowna i Kleczewa.

W ostatnim punkcie porządku obrad Dyrektor Biura Związku Andrzej Porawski przedstawił skierowany przez Ministerstwo Rozwoju do konsultacji społecznych projekt Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju (SOR). Komisja, podobnie jak Zarząd Związku, wyraziła akceptację dla projektu w części dotyczącej samorządów terytorialnych, a zwłaszcza miast. Projekt został oparty na zasadzie zrównoważonego rozwoju, zintegrowanego zarówno terytorialnie, jak i funkcjonalnie. To podejście gwarantuje podejmowanie przedsięwzięć rozwojowych w obszarach funkcjonalnych, ponad granicami administracyjnymi i we współpracy międzysamorządowej oraz międzysektorowej. To zdaniem samorządowców umożliwi najpełniejsze wykorzystanie lokalnych zasobów i potencjałów oraz ułatwi skoordynowanie kosztownych i nieracjonalnych zjawisk rozlewania się miast. Dyrektor Biura przedstawił uwagi Zarządu Związku do przedstawionego projektu, m.in.: aby zamiast „powiatowych rad rozwoju”, były to „lokalne rady rozwoju”, powoływane dla obszarów funkcjonalnych, w których podjęto współdziałanie dla rozwoju. Czasem obszary te, zwłaszcza wyłonione w ramach obecnych RPO oraz innych programów rozwojowych, obejmują więcej niż jeden powiat, np. Aglomeracja Wałbrzyska, Metropolia Poznań, Metropolia Gdańsk-Gdynia-Sopot, Szczeciński Obszar Metropolitalny. Za istotne uznano takie kierunki działania, jak np.: poprawę organizacji świadczenia lokalnych usług publicznych czy wzmocnienie finansów samorządowych. To drugie ma nastąpić poprzez zwiększenie znaczenia dochodów własnych w finansowaniu działalności JST, zmianę zasad finansowania rozwoju terytorialnego czy stopniową zmianę struktury dochodów i wydatków publicznych, aby coraz większa część wydatków rozwojowych była finansowana ze stabilnych źródeł krajowych. "Osiągnięcie tych celów ma zapewnić postulowana przez nas od dawna nowelizacja ustawy o dochodach JST oraz ustawy o finansach publicznych. Nasze postulaty w tym zakresie są zgodne z zapisami w Strategii, a ponadto obejmują konieczność rewizji indywidualnego wskaźnika zadłużenia oraz systemu wyrównawczego, a także zmiany przepisów kształtujących zarządzanie finansami lokalnymi (WPF i WPI)” Samorządowcy z miast podobnie jak Zarząd Związku mieli wątpliwości dotyczące, np. zbyt ogólnych zapisów, możliwości realizacji zaproponowanych rozwiązań, czy takich stwierdzeń, jak zmiana sprawności administracji samorządowej, które nie wiadomo co konkretnie oznaczają. Andrzej Porawski omówił również projekty strategiczne przewidziane do przygotowania i realizacji do roku 2020.

Na zakończenie obrad Komisja ustaliła, że kolejne posiedzenia odbędą się w przyszłym roku w Nowem (maj) i Sokołowie Podlaskim (wrzesień).

Jolanta Hałas
Zastępca dyrektora Biura
Związku Miast Polskich