Niestety w większości skontrolowanych gmin działania podejmowane w celu zwiększenia dochodów własnych były nieskuteczne lub nieprawidłowe. Nieprawidłowości polegały głównie na naliczaniu podatków lokalnych w niewłaściwej wysokości lub za niewłaściwy okres. NIK zwrócił również uwagę, że większość gmin nieprawidłowo dochodziła zaległości z tytułu dochodów własnych.

Według danych GUS, wzrost dochodów własnych wystąpił w gminach na terenie całego kraju. Dochody te wzrosły bowiem z 113,5 mld zł w 2019 r. do 145,8 mld zł w 2022 r. Pomimo rosnących dochodów, w latach 2019-2022 zidentyfikowano problemy mogące mieć wpływ na pogorszenie sytuacji finansowej gmin, m.in. na skutek wzrostu kosztów realizacji zadań publicznych, obciążania jst nowymi zadaniami, wzrostu płacy minimalnej, zmiany w podatku dochodowym od osób fizycznych, pandemii COVID-19, czy wybuchu wojny w Ukrainie.

Skuteczność realizacji dochodów własnych decyduje o samodzielności ekonomicznej gmin i ma zasadnicze znaczenie przy konstruowaniu ich budżetów. Gminy powinny poszukiwać sposobów na zwiększenie dochodów własnych. Wśród działań sprzyjających ich zwiększeniu wskazać można: 

• zasadne pobieranie wszystkich rodzajów opłat lokalnych, 
• bieżący monitoring spływu należności, 
• terminową windykację należności, 
• racjonalne podejście do stosowania ulg i zwolnień.

Warto uczyć się od innych

W czerwcu br. raport ten omawiała sejmowa Komisja Samorządu Terytorialnego, która skupiła się na uchybieniach, błędach i zaniechaniach gmin m.in. w poborze podatków lokalnych. Ich skala jest duża. I choć gminy podejmowały działania w celu uzyskiwania dochodów własnych, nie były one jednak prawidłowe i skuteczne. Warto więc zapoznać się z raportem i poprawić kontrolę zarządczą, by uniknąć błędów popełnionych przez niektóre miasta.

Kontrolą objęto 28 gmin z terenu siedmiu województw, a jej głównym celem było ustalenie czy organy wykonawcze gmin podejmowały prawidłowe i skuteczne działania w celu pozyskiwania dochodów własnych. 

NIK stwierdziła nieprawidłowości w wymierzaniu i pobieraniu podatków i opłat lokalnych w 26 gminach. W 20 gminach nie weryfikowano lub weryfikowano nierzetelnie dane od powiatowych inspektorów nadzoru budowlanego. Z tego powodu nie opodatkowano 201 nieruchomości podatkiem na kwotę 403 tys. zł.

Aż 89% zbadanych umów dzierżawy oraz najmu nieruchomości zawierało zapisy zabezpieczające interesy gmin, m.in.: waloryzacja czynszu, naliczenie odsetek za nieterminowe wnoszenie opłat, określające zasady odpowiedzialności za zniszczenia. Ustalono jednak, że pięć gmin w 59% zbadanych umów nienależycie zabezpieczało swoje interesy.

NIK ustaliła również, że w 16 urzędach nie przeprowadzano kontroli oraz nie podejmowano innych działań w stosunku do podatników prowadzących działalność gospodarczą zarejestrowaną w miejscu zamieszkania w celu zweryfikowania, czy powinni być opodatkowani wyższą stawką podatku od nieruchomości.

W większości gmin (23 z 28) wzrosły zaległości z tytułu dochodów własnych – z 337 mln zł na koniec 2018 r. do 417 mln zł na koniec 2022 r. Wynikało to głównie ze wzrostu zaległości z tytułu dochodów uzyskiwanych na podstawie odrębnych przepisów (o 33%), dochodów z majątku gminy (o 61%) oraz z tytułu podatków (o blisko 14%).

W związku z wykazanymi przez NIK błędami obecny na Komisji Marek Wójcik, pełnomocnik Zarządu ZMP ds. legislacji zwrócił się z wnioskiem do przedstawicieli resortu finansów o organizację szkoleń w tych sprawach dla miast i gmin, a także o przekazywanie interpretacji prawnych. 

Alfabetyczna lista gmin, w których NIK przeprowadziła kontrolę: 
Bartoszyce, Bochnia, Brodnica, Busko Zdrój, Chrzanów, Ełk, Gorlice, Gryfice, Inowrocław, Kłobuck, Lidzbark Warmiński, Limanowa, Lubliniec, Łowicz, Morąg, Myszków, Nakło nad Notecią, Opoczno, Pabianice, Police, Sandomierz, Starachowice, Staszów, Szczecinek, Tarnowskie Góry, Tuchola, Wałcz, Wieluń.

Więcej informacji