Wizyta miała miejsce od 22 do 26 stycznia br. Uczestniczyło w niej 11 przedstawicieli miast, które otrzymały granty z Funduszy Norweskich na realizację projektów w ramach Programu „Rozwój Lokalny”. Były to miasta Kędzierzyn-Koźle, Konin, Ostrów Wielkopolski, Przemyśl, Stalowa Wola, Włocławek, Zabrze, Zgierz, Żary i Żywiec.

KS i sektor samorządowy w Norwegii

Czy stowarzyszenie samorządowe faktycznie wspiera rozwój samorządności, wymianę doświadczeń w samorządach oraz wzmacnia reprezentację sektora i jego potrzeb na poziomie tworzenia prawa i wdrażania rozwiązań systemowych?

Uczestnicy wizyty studyjnej, zorganizowanej przez Norweski Związek Władz Lokalnych i Regionalnych (KS) i Związek Miast Polskich mieli okazję posłuchać i zobaczyć, jak działa „bliżniacza” dla ZMP organizacja w Norwegii. Norweski Związek zaprezentował interesujące obszary działań wspierających norweskie gminy. To, co spodobało nam się szczególnie, to realizowane po każdych wyborach warsztaty dla radnych ze wszystkich gmin. Te spotkania umożliwiają nawiązanie współpracy między samorządowcami, upowszechnienie kluczowych informacji o wyzwaniach i potrzebach społecznych, gospodarczych i środowiskowych, uspójnienie wiedzy i przygotowanie do nowej, ważnej dla społeczności lokalnej roli.

Tematem przewodnim tych kilku dni spędzonych w stolicy Norwegii była polityka społeczna. Szczególnie interesująca dla miast była kwestia przyjmowania i integracji uchodźców.

Integracja uchodźców

W Norwegii za integrację uchodźców odpowiadają faktycznie gminy. Największa grupą uchodźców są osoby poszukujące azylu, zgodnie z międzynarodowym prawem. Procedura oczekiwania w ośrodkach recepcyjnych trwa długo. Kolejna grupa to „uchodźcy z przydziału”, parlament ustala corocznie liczbę osób, którą kraj przyjmie. Ostatnia grupa – to osoby, które otrzymują tymczasową ochronę – od wybuchu wojny około 70 tys. Ukraińców przyjechało do Norwegii. Ten okres tymczasowy trwa w Norwegii trzy lata. Los tych osób jest niepewny a badania, przeprowadzone w ubiegłym roku wskazują, że większość z nich nie widzi przed sobą żadnej przyszłości.

W przeciągu ostatnich 15 lat liczba uchodźców i osób objętych tymczasową ochroną wzrosła ponad 10-krotnie.

Rola KS w tym obszarze działań – KS podpisuje co roku porozumienie z krajowym komisarzem ds. uchodźców – które określa, w jaki sposób i w jakiej formie gminy będą przyjmowały uchodźców. Porozumienie określa, że gminy będą przyjmować uchodźców dobrowolnie, a rząd zapewni środki na ich utrzymanie. Warto podkreślić, że jest to zadanie dobrowolne, a uchodźcy przybywają w odstępach czasowych, umożliwiających przeprowadzenie procesu włączenia i integracji. Dzięki takiej postawie i otwartości – z jednej strony decyzje podejmowane są lokalnie, a z drugiej strony – uchodźcy nie trafiają do dużych miast – bo do dyspozycji jest cały kraj.

Program integracji obejmuje

• naukę języka
• przygotowanie i wsparcie w wejściu na rynek pracy

Tworzone są długofalowe programy analizy i wzmacniania kompetencji. Osoby objęte programem realizują indywidualny program oparty o ich własne kompetencje – a celem jest włączenie długofalowe do rynku pracy.

Od momentu napływu Ukraińców program musiał się jednak zmienić – i teraz nie ma możliwości realizowania takich długofalowych programów – realizuje się krótkie ścieżki, które są trudnym wyzwaniem dla gmin.

Jak zbudowana jest procedura przyjmowania uchodźców w Norwegii?

Na poziomie krajowym analizuje się, jakie potrzeby zapewnienia wsparcia będą w danym roku. Robi to rząd krajowy we współpracy z organizacjami takimi, jak KS, a następnie przeprowadza symulację rozdzielenia tych osób na 15 regionów. Na poziomie lokalnym gminy decydują, czy i ilu uchodźców przyjmą . Na tej podstawie organizuje się lokalne programy wsparcia, obejmujące nie tylko programy integrująco – włączające i edukacyjne, ale także tworzy się zaplecze usługowe obejmujące mieszkalnictwo, przedszkola, szkoły, ochrony zdrowia, usługi kulturalne itp.

Środki na wsparcie integracji uchodźców to około 50-65 tys euro na jednego uchodźcę na na 5 lat. Gmina dostaje wystarczające środki na zapewnienie usług dla uchodźców. Środki to jednak nie jest jedyny element całego systemu.

Jakie pojawiają się nowe problemy?

Gminy mają coraz większy problem z pozyskaniem, wskazaniem udostępnieniem mieszkań

Zwiększenie zakresu usług związanych z przyjmowaniem uchodźców sprawia - po pierwsze trudności z realizacją wszystkich zadań gminy i świadczeniem usług w szerokim zakresie dla wszystkich mieszkańców. Po drugie – pojawiają się trudności w miejscach świadczenia usług – np. szkolnictwo, do którego trafia coraz więcej dzieci z innych krajów – co utrudnia realizacje programów edukacyjnych.

Na czym polega program wprowadzający?

• w czasie realizacji tego programu uczestnik otrzymuje świadczenie (odpowiednik naszego stażu)
• program obejmuje naukę języka norweskiego, analizę posiadanych kompetencji i wsparcie w wejściu na rynek pracy

Przedstawiciele miast zapytali o problem tendencji przemieszczania się uchodźców do dużych miast – w Norwegii problem rozwiązany jest poprzez „jedną propozycję” Jeśli ktoś nie chce uczestniczyć w takim programie – może z niego zrezygnować i utrzymać się sam.

To co sugerują nam doświadczenia norweskie – to próba stworzenia porozumienia – umowy na poziomie krajowym i lokalnym – zbudowanie zaufania i współpracy.

W trakcie spotkania wywiązała się duża dyskusja o problemach i wyzwaniach stojących przed samorządami w Polsce. Zdecydowanie dominowały głosy o poczuciu małego wsparcia z poziomu krajowego oraz braku strategii, podejścia na poziomie krajowym. „Marnujemy potencjał” przyjeżdzających do nas uchodźców – nie oferując właśnie spójnych i przemyślanych programów edukacyjnych i wspierających proces integracji.

W kolejnych częściach relacji z wizyty w Oslo napiszemy o usługach pomocy społecznej, wsparciu społecznym w Norwegii i systemie zabezpieczenia społecznego.

Aleksandra Kowalska