MIESZKALNICTWO

Kontekst:
Obywatele miast Europy mają prawo do mieszkania: do należytego dostępu i możliwości wyboru zdrowych mieszkań o przystępnych cenach, gwarantujących prywatność i spokój.
(Europejska Deklaracja Praw Miejskich, Strasbourg 1992)

W debacie o polityce miejskiej w Polsce nie może zabraknąć tematu mieszkaniowego. Polska plasuje się w ogonie krajów europejskich pod względem standardów zasiedlonych mieszkań i ich dostępności, szczególnie dla słabszych ekonomicznie grup społecznych. W polityce rozwoju, w tym w polityce miejskiej, ciągle jeszcze nie dostrzega się w wystarczającym stopniu społecznej i ekonomicznej siły, jaką miastom i ich obywatelom może dać intensywny rozwój mieszkalnictwa społecznego.

Możliwość znalezienia mieszkania o przystępnym koszcie dostępu i dobrym standardzie stanowi klucz rozwiązywania szeregu problemów decydujących o jakości życia w wymiarze indywidualnym i społecznym (lokalnym i krajowym). A to przecież wysoka jakość życia mieszkańców miast jest ostatecznym celem każdej polityki miejskiej. Jeśli mieszkania nie będą dostępne dla młodych, trudno liczyć na powstrzymanie emigracji, zwiększenie dzietności, wzrost kompetencji i dostosowanie do wyzwań rynku pracy. Jeśli nie dostosowujemy oferty mieszkaniowej, za pomocą nowego budownictwa i działań modernizacyjnych w istniejących zasobach, do potrzeb osób starszych, nie rozwiążemy humanitarnie problemu starzenia się społeczeństwa. Te miasta, które będą tworzyły szeroką ofertę mieszkaniową, wykraczającą poza obligatoryjne zadania, będą konkurencyjne wobec współczesnych wyzwań społecznych.

Jesienią 2016 r. przyjęto Narodowy Program Mieszkaniowy, mający na celu poprawę warunków mieszkaniowych i zwiększenie efektywności energetycznej w mieszkalnictwie, zwiększenie możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb mieszkaniowych osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz zwiększenie dostępu do mieszkań dla osób o dochodach uniemożliwiających obecnie nabycie lub wynajęcie mieszkania na zasadach komercyjnych. Aktualnie są uruchamiane kolejne przedsięwzięcia zawarte w programie mieszkaniowym. Kontynuowane są także wcześniejsze działania.

Na uwagę zasługuje wyraźne zwiększenie roli publicznego sektora czynszowego w budowaniu oferty mieszkaniowej dla Polaków oraz zwiększenie liczby instrumentów publicznego wsparcia miast w realizacji lokalnej polityki mieszkaniowej. Często właśnie miasta są nośnikiem innowacji mieszkaniowych, dostosowując do swoich uwarunkowań, potrzeb i celów strategicznych skalę i zakres wykorzystania instrumentów finansowych i instytucjonalno-organizacyjnych programów wsparcia mieszkalnictwa.

Uczestnicy:
Prowadzenie: dr Alina Muzioł-Węcławowicz (Politechnika Warszawska)
Tomasz Żuchowski, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Infrastruktury i Budownictwa
Włodzimierz Kocon, Wiceprezes Zarządu BGK
Janusz Kobeszko, Doradca Zarządu BGK Nieruchomości S.A.
Magdalena Ruszkowska-Cieślak, Dyrektor Krajowa Fundacji Habitat for Humanity Poland
Miasta z koalicji Mieszkanie +:
Dariusz Stefaniuk, Prezydent Białej Podlaskiej
Roman Szełemej, Prezydent Wałbrzycha
Jacek Jaśkowiak, Prezydent Poznania
Piotr Mync, Zastępca Prezydenta Stargardu
Bartosz Pawelczyk, Asystent Burmistrza Jarocina

Elementy diagnozy:
• Narodowy Program Mieszkaniowy (NPM) w głównym filarze, nazwanym Mieszkanie+, zapowiada wsparcie budowy komunalnych mieszkań na wynajem (z czynszem subsydiowanym), społecznych (z umiarkowanym czynszem regulowanym) i quasi rynkowych (czynsz normowany) oraz wynajmowanych na zasadach rynkowych, a także model najmu z opcją dojścia do własności – wsparcie dla osób zbyt zamożnych na najem mieszkań o czynszu regulowanym, ale nie posiadających zdolności kredytowej.

• Program Mieszkanie+ jest prowadzony przez spółkę BGK Nieruchomości S.A. Operator zawarł już umowy zapewniające budowę 1,2 tys. mieszkań i podpisał listy intencyjne na dalsze 10 tys. mieszkań.

• Bank Gospodarstwa Krajowego prowadzi systematycznie obsługę finansową programów rządowej polityki mieszkaniowej (Fundusz Dopłat, Fundusz Termomodernizacji i Remontów, Fundusz Municypalny, Fundusz Mieszkań na Wynajem) oraz finansuje ze środków własnych, z pomocą państwa, program wspierania społecznego budownictwa czynszowego.• Do kluczowych propozycji Programu należą: likwidacja pojęcia lokal socjalny i zastąpienie go najmem socjalnym oraz umożliwienie weryfikacji dochodów najemców lokali komunalnych i podwyżkę czynszu lub nieprzedłużenie umowy najmu przy przekroczeniu określonego w gminie poziomu dochodów, a także dotacje dla gmin wspierające udział własny w finansowaniu mieszkań czynszowych, realizowanych z udziałem preferencyjnego kredytu. NPM zakłada uzyskanie określonych efektów do 2030 roku.

• Istotne znaczenie ma tworzony przez Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa nowy podmiot, Krajowy Zasób Nieruchomości, który ma umożliwić rozwój budownictwa mieszkaniowego także z wykorzystaniem zasobu nieruchomości Skarbu Państwa.

• Także przepisy przygotowywanego Kodeksu urbanistyczno-budowlanego wraz z ustawami „okołokodeksowymi” powinny ułatwić korzystne lokalizowanie budownictwa mieszkaniowego w przestrzeni.

• Program, wprowadzając nowe elementy, nie eliminuje pozytywnych działań prowadzonych wcześniej.

• Ważnym uzupełnieniem programów rządowych są przedsięwzięcia realizowane przez organizacje pozarządowe we współpracy z miastami, mające na celu zwiększenie dostępności mieszkań dla osób zagrożonych wykluczeniem.

Wnioski, rekomendacje:
• Skuteczność programu możliwa będzie przy zapewnieniu finansowania na poziomie realnych potrzeb wszystkich narzędzi wsparcia rozwoju mieszkalnictwa. Decydujące jednak będzie należyte finansowanie rozwoju zasobu komunalnych mieszkań na wynajem i o umiarkowanych czynszach, bowiem 40-60% rodzin pozbawionych własnego mieszkania nie stać na zaspokojenie tej potrzeby na zasadach rynkowych.

• Drugim niezbędnym warunkiem jest przyjęcie przez gminy nowych lokalnych polityk mieszkaniowych, które optymalnie wykorzystają dostępne regulacje prawne, narzędzia wsparcia i własne zasoby, a także uczynią z mieszkalnictwa priorytet strategiczny i w politykach sektorowych (przestrzennej, transportowej, rozwoju usług), poparty w wyborze kierunków wydatkowania środków budżetowych.

• Przykłady z miast pokazały, iż samorządy miejskie bardzo dobrze radzą sobie z tworzeniem i realizacją programów mieszkaniowych, wykraczających poza zakres podstawowych obowiązków, wynikających z ustawy o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie gminy, poprzez wiele ciekawych, zindywidualizowanych działań, dostosowanych do potrzeb i możliwości miast. Miasta coraz wyraźniej dywersyfikują swoje programy mieszkaniowe pod kątem docelowych grup najemców, po to, by dobrze dostosowywać szczegółowe rozwiązania do ich potrzeb.

Jedną z nowych, podejmowanych przez miasta inicjatyw jest uwypuklenie potrzeby rozwiązywania problemów mieszkaniowych w ramach programów rewitalizacji. Wykorzystywane są do tego celu środki funduszy unijnych, zwłaszcza na cele termomodernizacji i ograniczenia emisji zanieczyszczeń, środki pochodzące z rządowych programów wspierania mieszkalnictwa, jak również środki własne miast i właścicieli modernizowanych zasobów.

Relacja z pozostałych sesji tematycznych XV Kongresu Miast Polskich i I Kongresu Polityki Miejskiej w załączeniu.

Załączniki:
Sesje tematyczne