Związek Miast Polskich

Kolejne projekty odnośnych ustaw, przygotowywane przez resort finansów, prezentowały w OSR bezpośrednie skutki tych zmian dla JST w okresie 10 lat od wejścia w życie poszczególnych przepisów, choć pomijały efekty pośrednie. Jednocześnie rząd zapowiadał, że nie przewiduje rekompensat dla samorządów, gdyż budżet centralny także traci w ich wyniku. Po czterech latach jest oczywiste, że chaotyczne zmiany, nazwane propagandowo „Polskim ładem”, spowodowały:

dużo większe niż wykazywano w OSR ubytki w dochodach JST, spowodowane skutecznym zachęceniem znacznej części podatników do przejścia z PIT-u składkowego do PIT-u zryczałtowanego, w którym JST nie mają udziału;
mimo zmniejszenia stawek i wzrostu kwoty wolnej od podatku per saldo pogorszenie sytuacji płatników PIT-u składkowego, którzy nie mogą już odliczać składki na ubezpieczenie zdrowotne od podatku;
faktyczny wzrost dochodów budżetu państwa w wyniku tej operacji (znaczny wzrost wpływów z PIT-u zryczałtowanego oraz efekty pośrednie: wzrost wpływów z VAT-u i ze zwiększonej składki zdrowotnej).

Samorządom udało się wywalczyć częściowe „rekompensaty” ubytków, jednak te transfery, ustalane arbitralnie w latach 2021, 2022 i 2023 (każdorazowo inaczej), przekazywane w trakcie roku, nie były powiązane z ubytkami we wpływach JST z PIT-u (w skrajnych przypadkach w 2023 r.: gmina Przytuły otrzymała 535% ubytku, a Warszawa – niecałe 5% ubytku).

Bieżące dochody własne JST spadły znacząco (zwłaszcza w miastach, gdzie są ich głównym składnikiem), a dodatkowe transfery ustalano i ogłaszano w trakcie roku (nie mówiąc już o ich przekazywaniu pod koniec roku), co uniemożliwiało ich zaplanowanie i efektywne wykorzystanie. W 2021 r. słynne 8 mld przekazano 29 grudnia, co znakomicie „poprawiło” roczny wynik finansowy JST, fałszując rzeczywisty obraz stanu finansów JST. Kwot „uzupełnienia subwencji” dla poszczególnych JST w 2023 r MF do dziś nie opublikowało na swoich stronach.

Poniżej prezentujemy bilans dochodów gmin i powiatów z PIT w latach 2019-2024.