Warszawa, 24 lutego 2022 r.

Pan Mateusz Morawiecki
Prezes Rady Ministrów

Szanowny Panie Premierze,

w dniu wczorajszym Ministerstwo Edukacji i Nauki zorganizowało pierwszą dyskusję na temat kształcenia uczniów cudzoziemskich w polskim systemie edukacji z udziałem przedstawicieli samorządów, kuratoriów oraz Ośrodka Rozwoju Edukacji. Spotkanie było efektem realizacji postulatu strony samorządowej Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego.

Liczymy na kontynuację spotkań w trybie roboczym. Odnieśliśmy wrażenie, że dzięki tej
inicjatywie wspólnie przyczynimy się do wzmocnienia i ulepszenia obecnie funkcjonujących rozwiązań, które pozwolą nie tylko na szybkie i efektywne włączenie uczniów przybywających z zagranicy do polskiego systemu oświaty, ale także na ich komfortowe w nim funkcjonowanie.

Podczas wczorajszej dyskusji, zgodziliśmy się w następujących kwestiach: przed nauczycielami, dyrektorami szkół i placówek, organami prowadzącymi i przede wszystkim przed organami władzy państwowej stoi wiele wyzwań. Część funkcjonujących dotychczas przepisów wymaga jednoznacznej interpretacji, część uzupełnienia. Widzimy także konieczność zaprojektowania i wprowadzenia w życie nowych rozwiązań, dostosowanych do aktualnych potrzeb oraz zmienionej struktury i liczby uczniów z doświadczeniem migracji.

Od lat uczniowie z obcego systemu edukacji przebywający w Polsce mają prawo do bezpłatnego kształcenia do 18 roku życia, mają także specjalne przywileje (np. dodatkowe lekcje j. polskiego). Oddzielnym problemem, który został już powszechnie dostrzeżony, jest brak efektywności nauki języka polskiego jako języka drugiego - języka edukacji szkolnej oraz trudności z zapewnieniem profesjonalnej opieki wobec uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym oraz uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych, w tym uczniów z niepełnosprawnościami.

Jednocześnie chcielibyśmy zwrócić uwagę, że wiele kwestii dot. kształcenia uczniów z doświadczeniem migracji wymaga przeformułowania, zmiany optyki i stworzenia nowych rozwiązań systemowych. Są to:
• uproszczenie procedury kwalifikacji do oddziału przygotowawczego,
• udostępnienie i upowszechnienie materiałów dydaktycznych do nauki uczniów cudzoziemskich (podręczniki, ćwiczenia, karty pracy, wsparcie metodyczne dla nauczycieli),
• możliwość zwiększenia limitu uczniów w oddziałach przygotowawczych do 20,
• możliwość tworzenia tzw. oddziałów „zerowych” (wstępnych) dla uczniów realizujących obowiązek nauki, w których przede wszystkim uczyliby się języka polskiego czy też mogliby uzyskać pomoc w wyborze szkoły ponadpodstawowej, a dopiero po tym przygotowaniu następowałoby włączenie uczniów do systemu oświaty w oddziałach ogólnych – gdzie uczniowie realizowaliby podstawę programową,
• zwiększenie subwencji na oddziały przygotowawcze i realizowane w szkołach godziny nauki j. polskiego i wyrównywania różnic programowych z innych przedmiotów (może tak jak to jest z naliczaniem NI),
• uelastycznienie (autonomia) programów nauczania realizowanych w oddziałach przygotowawczych - obecnie, realizacja podstawy programowej w polskich oddziałach przygotowawczych jest często zbyt dużym wyzwaniem, zarówno dla nauczycieli, jak i uczniów,
• rozszerzenie kształcenie i doskonalenie nauczycieli w tym zakresie oraz wsparcie metodyczne ad hoc,
• dostępność specjalistycznych narzędzi diagnostycznych (w celu diagnozy deficytów i dysfunkcji, ale również potencjału rozwojowego dzieci/uczniów z doświadczeniem migracji),
• zwiększenie części oświatowej subwencji ogólnej na zatrudnienie asystentów i asystentek międzykulturowych,
• opracowanie szybkiej ścieżki nostryfikacji dyplomów potwierdzających kwalifikacje do podejmowania zatrudnienia w Polsce, w tym nauczania w polskim systemie oświaty,
• dostosowanie procedur rekrutacji do szkół ponadpodstawowych oraz dostosowania egzaminu maturalnego, a przede wszystkim egzaminu ósmoklasisty. W tej sprawie UMP zwróciła się do pani prof. dr hab. Marty Szymańskiej - ekspertki w dziedzinie edukacji i integracji migrantów i uchodźców -z prośbą o przygotowanie opinii, którą przekazujemy w załączeniu.

Kwestią, na którą szczególnie należy zwrócić uwagę jest zatrudnianie w szkołach tzw. asystentów wielokulturowych. Przepisy nie regulują formy zatrudnienia tych osób - nie określono również konkretnej liczby godzin ich pracy oraz zakresu obowiązków. Niezbędne jest doprecyzowanie tych kwestii i rozszerzenie obecnie obowiązujących zapisów ustawy – Prawo oświatowe. Środki finansowe przeznaczone na zatrudnienie asystentów kulturowych pochodzą z budżetu samorządu. W ramach zwiększonej subwencji oświatowej przysługującej na edukację uczniów cudzoziemskich nie przewidziano dodatkowych (odrębnych) środków na ten cel.

Konieczne wydaje się również doprecyzowanie przepisów w zakresie przyznawania godzin języka polskiego dla dzieci pobierających naukę w oddziałach przygotowawczych. W myśl zapisów rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 23 sierpnia 2017 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw (Dz.U. z 2020 r., poz. 1283) – w oddziale przygotowawczym (w ramach obowiązkowego, tygodniowego wymiaru godzin) uczniom przysługują min. 3 godziny j. polskiego nauczanego jako obcego. Jednocześnie rozporządzenie wskazuje na możliwość dodatkowej nauki j. polskiego przez dzieci przybywające z zagranicy – jednak nie precyzuje, czy mogą z niej również skorzystać uczniowie z oddziałów przygotowawczych, czy tylko dzieci pobierające naukę w klasach ogólnych.

Panie Premierze,

w tej chwili nadrzędnym wyzwaniem jest obecny konflikt rosyjsko-ukraiński. Zwracamy się zatem z prośbą o włączenie przedstawicieli samorządów w planowanie strategii działań wobec ewentualnego masowego napływu do Polski rodzin z Ukrainy. 

Konflikt zbrojny w Ukrainie spowodował, że polska szkoła/edukacja stanęła przed dużym wyzwaniem. Jego eskalacja może oznaczać dużą falę migracji. To może być kolejny kryzys uchodźczy w Europie – przypuszczalnie głównym kierunkiem ucieczki ukraińskich rodzin będzie Polska. Instytucje oświatowe, samorządy będą odgrywać znaczącą rolę w niesieniu pomocy migrantom i uchodźcom oraz w kształtowaniu empatii, podnoszeniu poziomu zrozumienia, czym jest poszanowanie godności ludzkiej i praw człowieka. 

Polskie państwo będzie musiało sobie odpowiedzieć na pytanie: jak zapewnić godne warunki nauczania oraz adaptacji młodym uchodźcom, by zwiększyć ich szanse edukacyjne.

W tej sytuacji proponujemy, aby rozważyć dotychczas nieopisane w polskim prawie rozwiązania np.: szybką ścieżkę uznawania kwalifikacji do pracy w polskim systemie edukacji, prawo dla uczniów - migrantów wojennych z Ukrainy - do nauki języka ojczystego (dotąd przewidziane jedynie dla uczniów należących do mniejszości narodowych) czy możliwość realizacji zajęć szkolnych (w ramach podstawy programowej) w innym, obcym języku powszechnie uczonym w szkołach ukraińskich (np. angielski czy francuski).

Napływ dzieci z rodzin uchodźczych może pogłębić problemy finansowe polskiej szkoły. Bez dodatkowych środków na realizację nowych zadań-wyzwań, samorządy mogą sobie nie poradzić z zapewnieniem godnych warunków nauki zarówno dla polskich jak i cudzoziemskich dzieci.

Z poważaniem

(-) Marek Wójcik

Sekretarz Strony Samorządowej
Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego

Do wiadomości:
1. Pan Przemysław Czarnek Minister Edukacji i Nauki
2. Pan Paweł Szefernaker Sekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji