Tematyka miejska odgrywa w Europie coraz istotniejszą rolę. Dlatego ważne wydaje się śledzenie inicjatyw europejskich, które mogą mieć wpływ na rozwój także polskich miast w najbliższych latach. Mogą się okazać bardzo przydatne szczególnie dla miast, które będą umiały wykorzystać różnorodne dostępne i nowo rozwijane możliwości, zwłaszcza w sytuacji, gdy środków z funduszy spójności (a więc środków na inwestycje) będzie mniej.

Forum Miejskie jest wydarzeniem cyklicznym, organizowanym przez Komisję Europejską, które gromadzi wiele instytucji europejskich zajmujących się tematyką miejską, działających na poziomie ogólnoeuropejskim, krajowym i lokalnym.  Wydarzenie to jest okazją dla wszystkich zajmujących się tematyką miejskiej do lepszego wzajemnego poznania się i zapoznania się z inicjatywami programów i instytucji z obszaru Unii Europejskiej.

Tegoroczna edycja odbyła się w Centrum Konferencyjnym w Porto (Portugalia). Hasłem tej edycji było „Razem kształtujemy zrównoważoną przyszłość”. Trwające dwa dni wydarzenie było okazją do zapoznania się z kluczowymi zagadnieniami dotyczącymi tematyki miejskiej w Europie i zastanowienia się nad przyszłymi kierunkami rozwoju miejskiego w ramach Polityki Spójności.

Jak zwykle przy okazji tego wydarzenia odbywają się imprezy towarzyszące. Jedną z nich było spotkanie warsztatowe pod nazwą „Design Environment” projektu URBAN MAESTRO, który dotyczy projektowania i finansowania miast europejskich, koncentrując się na innowacyjnych sposobach generowania i wdrażania jakości przestrzennej miast. Projekt URBAN MAESTRO jest prowadzony przez konsorcjum składające się z UN-Habitat (Programu Narodów Zjednoczonych ds. Osiedli Ludzkich), University College London i brukselskiej „Bouwmeester Maître Architecte” oraz wspierane przez Komisję Europejską.

W trakcie warsztatów zastanawiano się, jak stworzyć odpowiednie warunki dla przyszłych wysokiej jakości rozwiązań przestrzennych, jakie narzędzia mogą wpływać na procesy projektowania urbanistycznego przed formalnymi procedurami oraz jak poprawić kulturę środowiska decyzyjnego. Więcej o tym projekcie można dowiedzieć na stronie urbanmaestro.org.

Ważna z perspektywy głównej konferencji Cities Forum była natomiast czwarta edycja warsztatu URBACT City Lab. Poprzednie edycje poświęcone były partycypacji (Lizbona 2018), zrównoważonemu podejściu (Bruksela 2019) i podejściu zintegrowanemu (Warszawa 2019). Każdy z warsztatów był okazją do zebrania doświadczeń z projektów europejskiego programu URBACT, który jest ściśle poświęcony rozwojowi europejskich miast oraz pozyskaniu doświadczeń przedstawicieli miast, praktyków i decydentów. Spotkanie City Lab w Porto było poświęcone zbadaniu, jak w praktyce miasta rozumieją i wdrażają koncepcję „zrównoważonego rozwoju terytorialnego”. Przypomniano o dawnym programie URBAN, którego niepodważalną zaletą była możliwość bezpośredniego kontaktu między miastami a Komisją i który umożliwiał rozwijanie efektywnych zintegrowanych działań, pomimo stosunkowo skromnych środków. Program URBACT jest kontynuatorem tego programu.

Wyniki prac warsztatowych zostaną wykorzystane bezpośrednio w pracach nad nową wersją Karty Lipskiej na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich. URBACT ściśle współpracuje z zespołem prezydencji niemieckiej do 2020 roku i Europejską siecią EUKN, aby zapewnić perspektywę miast w tej ważnej pracy.

Pierwszy dzień Cities Forum

Pierwszego dnia odbyły się cztery warsztaty w mieście Porto, pokazujące m.in. jak miasto to pracuje nad rozwiązaniami technologicznymi oraz zajmuje się kwestiami klimatycznymi i środowiskowymi w określonych lokalizacjach w swoim obszarze.

Oficjalne otwarcie wydarzenia odbyło się w obecności m.in. burmistrza Porto, Rui Moreira, nowo mianowanej Komisarz ds. Spójności i Reform, Elisa Ferreira, która wskazywała na główne kierunki planowanych przez Komisję Europejską działań w nadchodzących latach, oraz Sekretarz Agendy ds. Miast i Generalną Narodów Zjednoczonych, Maimunah Mohd Sharif, która wskazywała na Cele Zrównoważonego Rozwoju Światowej Agendy 2030 oraz przypomniała o planowanym Światowym Forum Miejskim w Katowicach w 2022 r.

Po otwarciu odbyła się debata, w której rozmawiano o wspólnym kształtowaniu przyszłości zrównoważonego rozwoju miejskiego i Agendy Miejskiej UE.

Program drugiego dnia był bogaty w odbywające się równoległe warsztaty. Przedstawiono na nich m.in. dobre praktyki zebrane w trakcie różnych programów wykorzystujących europejskie fundusze wspomagające rozwój regionalny. Można było się również dowiedzieć więcej o wynikach oceny agendy miejskiej dla UE, zapoznać się z działaniami miast związanymi z przejściem do gospodarki o obiegu zamkniętym oraz problemami związanymi z mieszkalnictwem i równym dostępem do usług dla wszystkich, z jakimi mierzą się miasta.

Tematów omawianych podczas Cities Forum było wiele, a każdy zasługuje na osobne omówienie chociażby ze względu na wartościową wiedzę, z której miasta lub krajowe instancje z obszaru zarządzania miastem mogłyby skorzystać w swojej działalności.

Warto zwrócić uwagę na kilka kwestii poruszonych w ramach Forum Miast.

Pierwszym z nich jest Europejska Inicjatywa Miejska.

Europejska Inicjatywa Miejska jest nowym działaniem Komisji Europejskiej, które ma na celu połączenia w jednym działaniu wielu inicjatyw i programów,  funkcjonujących do tej pory niezależnie.

Wyzwania, jakie się zarysowują przed miastami europejskimi w nadchodzącej perspektywie, będą wymagały bardziej skoordynowanych działań, w czym nie pomaga rozczłonkowane wsparcie oferowane miastom. Więcej miast musi zacieśnić współpracę, poszukiwać nowych rozwiązań, dzielić się wiedzą, dostarczać oddolnych, opartych na dowodach rozwiązań.

Dodatkowo, wysiłek podjęty przez miasta i państwa członkowskie w ramach Europejskiej Agendy Miejskiej w postaci partnerstw tematycznych wymaga dalszego rozwoju, a cała polityka miejska w skali unijnej może wiele zyskać na lepszym, bardziej spójnym zarządzaniu.

Europejska Inicjatywa Miejska ma zwiększyć koordynację i spójność bieżących programów związanych z obszarami miejskimi oraz inicjatyw w określonych obszarach polityki spójności, takich jak budowanie umiejętności liderów i pracowników miejskich, wsparcie innowacyjnych działań oraz wiedzy z zakresu zarządzania i rozwoju miast.

Drugi ważny temat to odnowiona Karta Lipska

Niemcy, które mają ponownie sprawować prezydencję w UE w 2020 r., podjęły się odświeżenia Karty Lipskiej. Bazując na doświadczeniach wynikających z poprzedniej wersji Karty na obszarze UE oraz w związku z innymi ważnymi inicjatywami na poziomie europejskim dotyczącymi miast, prowadzone są obecnie prace nad opracowaniem nowej Karty, która będzie krótkim dokumentem, stanowiącym ogólną podstawę i opisującym kierunki do dalszego rozwoju miast europejskich.

Niemiecka inicjatywa odświeżenia zasad Karty Lipskiej opiera się na priorytetach UE i uznaje ważną rolę miast, które są źródłem zarówno wyzwań, jak i potencjalnych rozwiązań w związku z sytuacją kryzysową, jakością powietrza, mieszkalnictwem, mobilnością itp.

Proces definiowania Nowej Karty jest w porównaniu z poprzednią jej wersją znacznie bardziej partycypacyjny. Jest to przede wszystkim proces międzyresortowy, co oznacza, że dyskusje i propozycje, obejmujące ministerstwa, regiony i miasta na szczeblu federalnym w Niemczech, są omawiane i rozwijane w ramach europejskich spotkań dyskusyjnych, na których gromadzą się głównie przedstawiciele ministerstw, eksperci i praktycy z innych krajów UE.

Nowa Karta zostanie przedstawiona oficjalnie w drugiej połowie 2020 r., niemniej na Forum Miast można było się zapoznać z jej założeniami. Karta Lipska 2.0 - jak się ją czasami nazywa - określa trzy wymiary transformacyjnego potencjału miast europejskich:

• Miasto Zielone, odnoszące się do ich potencjału równoważenia lub przeciwdziałania zmianom klimatycznym;
• Miasto Sprawiedliwe, tj. dające możliwość rozwoju wszystkim jego mieszkańcom, składające się ze stabilnych i bezpiecznych, mieszanych i zrównoważonych społecznie dzielnic miejskich;
• Miasta produktywne, zorientowane na usługi, oparte na bezemisyjnej, nowej gospodarce oraz na społeczeństwie opartym na wiedzy i kulturze.

Nowa Karta Lipska odnawia, redefiniuje i rozszerza też kluczowe zasady działania dobrego zarządzania miastem. Znane z wersji z 2007 r. "zintegrowane podejście" wzbogacone jest o kolejną zasadę "zarządzania wielopoziomowego". Pojawia się też mocny punkt dotyczący podejścia opartego na miejscu (place-based approach), w ramach którego odniesiono się do trzech poziomów terytorialnych – Sąsiedztwo, Miasto administracyjne i Obszary funkcjonalne.

Nawiązując do poziomej i pionowej wymiany wiedzy oraz doświadczeń między miastami i rządami krajów członkowskich, wymienia się Europejską Agendę Miejską jako odpowiednią platformę, która zapewni lepszą koordynację pomiędzy programami i inicjatywami, takimi jak URBACT, Urban Innovative Actions, Urban Development Network oraz funduszami europejskimi.

Poza przedstawieniem nowej Karty Lipskiej, w trakcie Forum Miast odbyło się wiele spotkań, podczas których można było się zapoznać z poszczególnymi programami i inicjatywami, a w niektórych przypadkach nawet konkretnymi programami dot. miast, finansowanymi z różnych środków unijnych.

Jedną z nich była zorganizowana z inicjatywy Krajowego Punktu URBACT w Polsce sesja specjalna, której celem było przedstawienie inicjatyw niektórych krajów, polegających na skorzystaniu z modelu i doświadczenia programu URBACT do utworzenia krajowych programów wspierania rozwoju miast. Na sesji tej przedstawiono doświadczenie Polski związane z programem Partnerskiej Inicjatywy Miast, która objęła 34 miasta w trzech sieciach projektowych (dotyczących takich zagadnień jak - jakość powietrza, mobilność miejska i rewitalizacja). Prace te zostały zakończone w drugiej połowie 2019 r. i można było z nich wyciągnąć ciekawe wnioski.

Włochy, Hiszpania, Portugalia i Rumunia są obecnie na etapie tworzenia podobnych inicjatywy, opartych o doświadczenia z pracy z miastami uczestniczącymi w programie URBACT.

Biorąc od uwagę fakt, że negocjacje dotyczące nowego budżetu unijnego będą trwać jeszcze przez jakiś czas, możemy się spodziewać wielu zmian w programowaniu działań Komisji Europejskiej na rzecz miast. Jednak powinny one iść raczej w kierunku większego uspójnienia wysiłków wszystkich ważnych uczestników tej debaty.