To odpowiedź na samorządowa propozycję uzdrowienia finansów Polski – nazwaną Sanacją Finansów Państwa Polskiego, którą przedstawiciele ZMP i UMP złożyli w Senacie 21 lipca br.

Sanacja Państwa Polskiego jest pakietem ustaw ratunkowych, które mają na celu przekonać rządzących do zmiany polityki. Jeśli nic się nie zmieni w krajowym prawie, nieuniknione będą kolejne podwyżki: biletów komunikacji, opłat za śmieci, mieszkania. Każdy z nas zostanie obciążony wydatkami spowodowanymi polityką centralnie zarządzanego państwa. Dlatego konieczne jest natychmiastowe uzdrowienie finansów naszego państwa. W obliczu kryzysu włodarze polskich miast 21 lipca złożyli w Senacie konkretne, gotowe rozwiązania, których wprowadzenie zależy wyłącznie od dobrej woli rządzących. Więcej w załączonym Programie działań wzmacniających dochody JST w celu zapewnienia możliwości realizacji zadań wobec mieszkańców.

Podczas spotkania komisji senackich 5 września br. odbyło się pierwsze czytanie projektu ustawy o wysokości części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego na rok 2022 (druk senacki nr 787) oraz projektu ustawy o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, ustawy o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych innych ustaw oraz ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw (druk senacki nr 788).

Przed posiedzeniem senackich komisji 5 września o g. 10:30 odbyła się w tej sprawie konferencja prasowa w Senacie z udziałem: Zygmunta Frankiewicza, senatora RP, prezesa Związku Miast Polskich, przewodniczącego senackiej Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej, Krzysztofa Kwiatkowskiego – senatora RP, przewodniczącego senackiej Komisji Ustawodawczej, Krzysztofa Żuka - prezydenta Lublina, członka Zarządu Unii Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza, wiceprezesa Związku Miast Polskich, współprzewodniczącego Zespołu ds. Systemu Finansów Publicznych Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, prof. dr hab. Stanisława Mazura z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie.

- Sytuacja w finansach samorządowych jest wręcz tragiczna. Doprowadziły do tego nie tylko takie wydarzenia takie jak pandemia covidu czy wojna u granic Polski, wzrost cen energii i surowców energetycznych, ale również działania zmieniające dochody JST podejmowane od 2019 roku, które obniżają dochody własne samorządów i utrudniają spięcie budżetów. Po kolejnych zmianach, zarówno epizodycznych, ale również tych trwale obniżających dochody JST, doszliśmy do sytuacji, w której nie da się już funkcjonować i wykonywać - szczególnie w miastach - zadań publicznych na taką skalę i takiej jakości jak do tej pory. Potrzebne są zmiany - tłumaczył dziennikarzom senator Zygmunt Frankiewicz, prezes ZMP.

Celem pierwszego z projektów ustaw (druk senacki 787) jest zwiększenie środków finansowych przeznaczonych w jednostkach samorządu terytorialnego (JST) na realizowanie zadań oświatowych w roku 2022 r. Dla osiągnięcia tego celu konieczne jest zwiększenie wysokości części oświatowej subwencji ogólnej o wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w I półroczu 2022 r., który jest ogłoszony przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w I półroczu 2022 r. w stosunku do I półrocza 2021 r. wyniósł 111,8 (wzrost cen o 11,8%) i będzie stanowił podstawę do zwiększenia kwoty części oświatowej subwencji ogólnej w roku 2022. 

Jak podano w uzasadnieniu tej regulacji subwencja oświatowa w coraz mniejszym stopniu pokrywa potrzeby wydatkowe w dziedzinie oświaty - wzrost tej części subwencji był znacznie niższy niż wzrost wydatków na zadania oświatowe. Niewspółmierność ta dotyczy szczególnie lat 2016-2021. W 2015 r. łączna kwota subwencji (wraz z dotacjami na zadania bieżące) była niższa od wydatków bieżących na zadania nią objęte o 10,6 mld zł, a więc pozwalała na sfinansowanie 79,6% wydatków. W 2021 r. subwencja była niższa od wydatków bieżących już o 19,7 mld zł, a więc pozwalała na sfinansowanie tylko 72,9% wydatków bieżących. Zdaniem autorów projektu, docelowo konieczne jest wprowadzenie systemowych rozwiązań które wpłyną na urealnienie kwot przekazywanych na realizację zadań oświatowych. Niniejsza ustawa epizodyczna ma jedynie wesprzeć finansowo samorządy w realizacji zadań oświatowych w roku 2022 r.

Drugi z projektów (druk senacki 788) ustaw przewiduje zmianę sposobu podziału kwoty stanowiącej zwiększenie kwoty podstawowej części rozwojowej subwencji ogólnej, przyznanej poszczególnym JST w sytuacji nieuzyskania przez nie łącznej kwoty udziału w PIT i CIT na poziomie odpowiadającym referencyjnej łącznej kwocie dochodów z tych podatków. Zdaniem autorów projektu, przysługujące gminom zwiększenie kwoty podstawowej części rozwojowej subwencji ogólnej, powinno być dzielone między gminy proporcjonalnie do planowanych na rok budżetowy dochodów gmin z tytułu udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych. Analogiczne rozwiązanie powinno dotyczyć powiatów i województw. Przewiduje się także, że miastom na prawach powiatu będzie przysługiwać kwota zwiększenia kwoty podstawowej części rozwojowej subwencji ogólnej, wyliczona tak jak dla gmin i powiatów – z każdej części ustalonej odpowiednio dla gmin i powiatów.

Oba projekty są doraźne, ale już wkrótce Senat zajmie się wprowadzaniem zmian docelowych. Jak uzasadniał przewodniczący komisji samorządu, oba projekty mają charakter epizodyczny, a ich uchwalenie jest niezbędne ze względu na pogarszającą się dramatycznie sytuację finansową JST, podyktowaną systematycznym umniejszaniem dochodów samorządowych. W ocenie senatora w Polsce konieczna jest gruntowana reforma finansów samorządowych, która umożliwi jednostkom samorządowym rozwój i nie pozwoli na zaprzepaszczenie osiągnięć najbardziej z udanych reform polskiej transformacji ustrojowej.

Podczas dyskusji na posiedzeniu 3 senackich komisji został przedstawiony raport „O stanie finansów miast po wprowadzeniu zmian podatkowych w Polsce”, w którym przeanalizowano stan finansów 12 miast należących do Unii Metropolii Polskich. W posiedzeniu wzięli udział przedstawiciele UMP, Związku Miast Polskich oraz krakowskiego Uniwersytetu Ekonomicznego. Raport autorstwa J. Adamka, prof. dr hab. Beaty Zofii Filipiak, prof. UEK dr hab. Stanisława Mazura, prof. dr hab. Leszka Patrzałka, prof. dr hab. Krzysztofa Surówki złożono w Senacie 31 lipca br. Raport ten podnosi problem oceny samodzielności finansowej jednostek samorządu terytorialnego (JST) w szczególności dużych miast i oceny jej z punktu widzenia „respektowania zasady adekwatności środków do zadań”. Oprócz tego wskazuje błędne decyzje rządu w stosunku do JST od roku 2019, które podważyły system finansów samorządowych. Ponadto zwraca uwagę na to, że skutki zmian wprowadzonego nowego systemu podatkowego „Polski Ład” akcentowane przede wszystkim jako korzyści dla podatników, nie są konfrontowane jednak z dostępnością, cenami i jakością usług publicznych świadczonych na rzecz tych samych podatników na poziomie JST. Zdaniem profesora Stanisława Mazura, potrzebna jest jasna, gruntowna, poważna rozmowa na temat filarów i sposobów finansowania JST w Polsce. – Samorząd terytorialny to najbardziej udana reforma, którą podjęliśmy w Polsce po roku 1989. Jeżeli nie uzmysłowimy sobie tego, jeżeli rządzący nie potraktują tego głosu płynącego ze środowisk samorządowych i akademickich, to zaprzepaścimy to, co stało się wizytówką udanej transformacji w naszym kraju – podkreślał na konferencji prasowej rektor Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie.

Podczas posiedzenia połączonych komisji 5 września senatorowie zapoznali się z opiniami i ekspertyzami przygotowanymi w związku z pracami nad projektami dotyczącymi finansów samorządowych. Przedstawili je prof. dr hab. Stanisław Mazur z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, prof. Adam Mariański z Uczelni Łazarskiego w Warszawie, prezes Polskiego Instytutu Analiz Ekonomiczno-Prawnych oraz prof. Artur Nowak-Far ze Szkoły Głównej Handlowej. Zarówno eksperci, jak zabierający w dyskusji senatorowie i przedstawiciele władz samorządowych, w tym Związku Miast Polskich (Marek Wójcik) wskazywali na pogarszającą się sytuację materialną polskich samorządów, co może doprowadzić do zapaści polskiej samorządności i szans rozwojowych naszego kraju. Już teraz, jak mówiono, mamy do czynienia z destabilizacją samorządu terytorialnego. Zdaniem uczestników senackiej debaty oprócz zmian doraźnych konieczne są zmiany systemowe, inaczej grozi nam cywilizacyjna zapaść.

W trakcie posiedzenia połączone komisje poparły projekt ustawy o wysokości części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego na rok 2022, zmierzający do zwiększenia wysokości części oświatowej subwencji ogólnej o wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w I półroczu 2022 r. dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego. Projekt przyjęto wraz ze zmianami zaproponowanymi przez senackie biuro legislacyjne. W kwestii drugiego projektu, ze względu na to, że już wkrótce Senat zajmie się przegłosowanym w piątek przez Sejm rządowym projektem ustawy o dochodach JST, na mocy którego JST otrzymają w tym roku 13,7 mld zł zamiast przyszłorocznej subwencji rozwojowej, senatorowie na wniosek Zygmunta Frankiewicza zdecydowali o zawieszeniu prac nad nim. Argumentem za takim podejściem jest fakt, że po wejściu w życie rządowej noweli ustawy, ustawa senacka nie będzie w pełni działała zgodnie z intencjami projektodawców. Senator zapowiedział też wprowadzenie zmian do ustawy uchwalonej przez Sejm.

Zapraszamy do obejrzenia konferencji prasowej na Facebooku ZMP.

Załączniki:
Program działań wzmacniających dochody JST w celu zapewnienia możliwości realizacji zadań wobec mieszkańców